Хоҙайбирҙин (ауыл)

Хоҙайбирҙин
	Хоҙайбирҙин
Рәсми атамаһы	Псянчино
Дәүләт	Рәсәй
Административ-территориаль берәмек	Ялсы ауыл Советы (Күгәрсен районы) һәм Ырымбур өйәҙе
Почта индексы	453331

Хоҙайбирҙин (рус. Худайбердино; элекке атамаһы Бесәнсе) — Башҡортостан Республикаһының Күгәрсен районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә халыҡ һаны 378 кеше булған^[1].Почта индексы — 453331, ОКАТО коды — 80238895006.

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1900 йыл	450
1920 йыл 26 август	649
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	558
1959 йыл 15 ғинуар	501
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	396
2002 йыл 9 октябрь	388
2010 йыл 14 октябрь	378	178	200	47,1	52,9

Халыҡ һаны буйынса аңлатматөрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)
Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Географик урыны

Район үҙәгенә тиклем (Мораҡ): 45 км
Ауыл Советы үҙәгенә тиклем (Ялсы): 7 км
Яҡындағы тимер юл станцияһы (Мәләүез): 25 км

Урамдары

Ағиҙел урамы (рус. улица Агидель)
Псәнчин урамы (рус. улица Псянчина)
Хоҙайбирҙин урамы (рус. улица Худайбердина)^[2]

Тарихы

Бесәнсе (Хоҙайбирҙин) бөгөн күренекле революционер Шәһит Хоҙайбирҙин фамилияһын йөрөтә. Бесәнсенең өс улы була — 1738 йылғы Арыҫланғол (уның улдары Рәхмәтулла, Рысбай, Мөхәмәтйән, Кинйәбай), 1747 йылғы Хоҙайғол (уның балалары Мөхәмәтйәр, Мөхәмәтшәриф, Мөхәмәтғәли, Туҡтамыш, Юртбағыш), 1749 йылда тыуған Хоҙайбирҙе (уның улы Сәйетбаттал, улы Йосоп; уның икенсе улы Йәнсәйет, уның улы Ҡолсәйет). Күренеүенсә, ауылдың икенсе исеме уның иҫке атамаһына туранан-тура бәйле, сөнки Хоҙайбирҙе тәүге төпләнеүсенең улдарының береһе булған.

1795 йылда 18 йортта 108 кеше йәшәгән. 64 йылдан һуң 56 хужалыҡтың һәр береһенә 6,6-шар кеше тура килгән. Тәүге совет иҫәбен алыу 136 йортта 649 кешене теркәгән. 1842 йылда 214 кешегә 296 бот яҙғы иген сәселә^[3].

Йәншишмә. «Тарих яҙабыҙ». 15 февраль 2019, Бесәнсе-Хоҙайбирҙин^[4]

Матбуғатта

Мораҙым. 8 октябрь 2021, Хоҙайбирҙиндар үҙ шәхесен данлай белгән халыҡ^[5]
Башҡортостан. 8 октябрь 2021, Шәхесен данлай белгән халыҡ — мәңгелек^[6]
19 август 2021, Күгәрсендә Шәһит Хоҙайбирҙин тураһында фильм төшөрөләБашҡортостан.^[7]

Видеофильмдар

03 июня 2021 — 12:41 ГТРК «Башкортостан». Етем һәм ҡарауһыҙ ҡалған сабыйҙарҙың йортона 100 йыл^[8]

^[9]

Радиола

«Үткәндәр һағында» 03 июля 2013, Күгәрсен районы Хоҙайбирҙин ауылы музейы эшмәкәрлеге^[10]

Топонимикаһы

Тыуған ерем — изге төйәгем: Бесәнсе ауылы (Башҡарҙы: Хәсәнова Лилиана Һөйөндөк ҡыҙы.

Етәксеһе: Хәсәнова Нурзилә Хисмәтулла ҡыҙы^[11].

Билдәле шәхестәре

Аҙнағолов Юнир Ғәлимйән улы (1940) — совет органдары һәм хужалыҡ хеҙмәткәре, йәмәғәтсе.
Зөлҡәрнәев Батыргәрәй Сәлим улы (1949) — хәрби хеҙмәткәр, дәүләт эшмәкәре, юғары хәрби мәктәп уҡытыусыһы.
Мәнди Ҡотош-Ҡыпсаҡи (1763—1849) — башҡорт суфый шағиры.
Хоҙайбирҙин Шәһит Әхмәт улы (1896—1925) — Башҡортостандың партия һәм дәүләт эшмәкәре, журналист һәм яҙыусы.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

Иҫкәрмәләр

Әҙәбиәт

Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)
Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4. (рус.)

Һылтанмалар

Хоҙайбирҙин (ауыл) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 12 апрель 2022)
Худайбердино (Псянчино) на портале «Генеалогия и Архивы»
Сайт деревни Худайбердино. (инг.), (баш.), (рус.)

	Портал «Башҡортостан ауылдары»
	Башҡортостан Республикаһы Законы (№ 22-з, 16 июль, 2008 йыл.) Викикитапханала
	Проект «Башҡортостан ауылдары»

[1] Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник. (рус.)

[2] Межрайонная инспекция Федеральной налоговой службы № 25 по Республике Башкортостан

[3] Асфандияров А. З. История сел и деревень Башкортостана и сопредельных территорий. — Уфа, Китап, 2009. — 744 с. Страница 147. 2022 йыл 11 апрель архивланған.

[4] [1]

[5] [2]

[6] [3]

[7] [4]

[8] YouTube сайтында Видео

[9] YouTube сайтында Видео

[10] Ашҡаҙар 2022 йыл 12 апрель архивланған.

[11] Тыуған яҡ: топонимдар һәм һөйләү теле. Диалектология һәм ономастика буйынса һәләтле уҡыусыларҙың IV Республика ғилми-ғәмәли конференция материалдары 16 апрель 2018 йыл 4-се йыйынтыҡ. 113 — 116-сы биттәр

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]