Taniel Varujan
Taniel Varujan veya Çubukkâryan (Osmanlıca: دانيال چوبوقکاریان, Ermenice: Դանիէլ Չպուքքարեան) (20 Nisan 1884, Çayboyu - 26 Ağustos 1915) Osmanlı Ermenisi yazar ve şair.
| Taniel Varujan | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 20 Nisan 1884 Çayboyu, Osmanlı imparatorluğu |
| Ölüm | 26 Ağustos 1915 (31 yaşında) |
| Meslek | Yazar ve şair |
| Vatandaşlık | Osmanlı Ermenisi |
| Eğitim | Gent Üniversitesi |
| Tür | Pastoral şiirler |
| Partner | Araksi Taşçıyan |
| Çocuklar | 3 |
Yaşadığı dönemin en önemli Ermeni şairlerinden birisidir. En ünlü eseri, ölümünden sonra yayımlanan "Hatsin Yerkı” (Ekmeğin Şarkısı) adlı şiir kitabıdır.
Yaşamı değiştir
Ailesi, gençlik yılları ve öğrenimi değiştir
20 Nisan 1884 tarihinde Sivas Vilayeti'nde Katlolik Ermenilerin yaşadığı Periknik köyünde (bugünkü Dörteylül) doğdu. Annesi Takuhi Bağdigyan, babası Krikor Çabukkâryan’dır. Taniel Varujan, dört çocuklu ailesinin ilk çocuğudur. Kardeşlerinin adları Vahan (d.1900), Arşag ve Bedrus’dur (d.1908).
Köyündeki ilkokulu bitirdikten sonra12 yaşında İstanbul'a giden Varujan, 1896-1898 yıllarında Venedik Mıhitarist Rahipleri’nin Beyoğlu'nun Sakızağacı semtindeki okulunda, 1908-1902 yıllarında Mıhitaryanların Kadıköy'ün Moda semtindeki yatılı okulunda eğitim gördü. Yeteneği bu okulda Mıhitarist rahipler, bilhassa okul müdürü Peder Arisdages Kaskandilyan tarafından fark edilince 1902’de Venedik’teki Murat-Rafaelyan Koleji’ne gönderildi. Venedik’te kolejin ardından Belçika’da üniversite öğrenimi gördü. 1905 yılında bir sanayi kenti olan Gent şehrindeki Gent Üniversitesi’ne yollandı. Siyaset bilimi, felsefe, sosyoloji , edebiyat ve ekonomi eğitimi aldı.
Gent şehrinde işçi sınıfının çalışma koşullarını gören Varujan, komünist hareketten etkilendi.[1] Yüksek tahsili sırasında Fransız ve İtalyan edebiyatıyla, Flaman sanatıyla tanıştı. Yoksulluk, alın teri, emek, aşk ve yurtseverlik üstüne şiirler yazdı. Çocukluğunun geçtiği köyü ve Anadolu'nun basit köy yaşantısını da bir çok şiirine konu edinen[2] Varujan, 20. yüzyıl başında Ermeni toplumunun umutlarını şiirlerinde dile getirdi. Üniversite yıllarında şiirleri Pazaveb, Anahid, Keğuni, Razmig, Şirag, Hayrenig gazetelerinde yayımlandı.[3]
İlk şiir kitabı "Ürperişler" (Sarsurner), 1906’da Venedik’te; ikinci kitabı "Kırım" (Çartı) Paris’te 1908’de yayımlandı.[1] Aynı yıl İstanbul’da "Kavmin Yüreği" (Tseğin sirdi) adlı kitabı yayımlandı.[4] Bu eserde 19. yüzyılda Ermeni halkı üzerindeki baskılar sonucu halkın bütün ümitlerinin yok edildiğini anlattı.[2]
Öğretmenlik yılları değiştir
1909 yılında üniversiteyi bitirip doğduğu köye döndü. Anadili dışında Fransızca, İtalyanca, Latince ve klasik Ermenice konuşan Varujan, öğrenimi sırasında diplomat olmayı düşünüyordu.[3] Ancak yurda dönünce radikal bir karar değişikliği ile öğretmenliğe başladı.[3] Sivas Aramyan Okulu’nda (1909-1911) ve Tokat’ta (1911-1912) öğretmenlik yaptı.
Öğrencilerinden Araksi Taşçıyan'a (d. 1892 - ö. 1967) aşık oldu.[2] 1910 yılında, Tokat’ta evlenen çiftin üç çocuğu oldu (kızları Veronika ile oğulları Hayk ve Armen).
1912 yılından itibaren İstanbul'da yaşadı. Beyoğlu'nda bulunan Lusavoriçyan Ermeni Katolik Okulu’nun müdür olarak atandı ve bu okulda birçok öğrenci yetiştirdi.
1912’de çıkan "Pagan Şarkılar” (Hetanos yerker), hayattayken yayımlanan son kitabı oldu. Politik nitelikli şiirlerinin yer aldığı bu kitapta yer alan ve daha önce 1 Mayıs 1912 tarihinde, Azadamart gazetesinin 874. sayısında yayınlanan "1 Mayıs" şiirinin 1 Mayıs ile ilgili olarak Osmanlı coğrafyasında yayımlanan ilk şiir olduğu düşünülür.[1][5]
İstanbul’a yerleştikten sonra zamanın önemli Ermeni aydınlarından oluşan geniş bir çevre edindi.[2] 1914’te Mehyan (Tapınak) adlı edebi derginin yazı işlerinde yer aldı.[6] Yedi sayı çıkan Mehyan, "Golgotha Çiçekleri" (Golghgotayi Dzağikner) adlı edebî topluluğun yayın organıdır.
Tutuklanması ve öldürülmesi değiştir
Taniel Varujan'ın adı, 1915’te İttihat ve Terakki hükûmetinin hazırladığı tutuklanacak Ermeni aydınlarının adını içeren 235 kişilik listede yer aldı. 24 Nisan 1915'te Elmadağ’da Yeni Nalbant Sokak’ta, Karavela Apartmanı'ndaki evinde[7] tutuklandı ve Çankırı'ya sürgün edildi. Şiirlerinin yer aldığı deftere de el konuldu.
Bir kaç ay sonra Dâhiliye Nazırı Talat Bey, Çankırı’ya gönderilen Ermeni aydınlarının serbest bırakılıp İstanbul dışında diledikleri yere gidebilmeleri için şartlı af getirdi.[1] Ancak bir karışıklık sonucu serbest bırakılacakların listesinde, daha önce serbest kalmış 5 kişinin ismi yer almış, halen tutuklu bulunan ve aralarında Varujan ve bir başka Ermeni şair Rupen Sevag'ın da olduğu 5 kişinin ismi ise listede yer almamıştı.[1]
Varujan tutuklandıktan dört ay sonra şair Rupen Sevag, demirci Vahan Kahyayan, mücellit Onnik Mağazacıyan, fırıncı Artin Boğosyan ile birlikte[8] resmi görevliler eşliğinde Çankırı’dan Ayaş’a götürülürken yolda Kürt eşkıya reisi Halo ve çetesinin saldırısına uğradı ve Tüney köyü civarında işkence edilerek öldürüldü.[4][9] [not 1]
Ekmeğin Şarkısı değiştir
.JPG)
Öldürülmeden önce yeni bir şiir kitabı üzerinde çalışan Varujan'n şiirlerinin bulunduğu defter, eşi Araksi Çubukkâryan’ın ısrarlı çabaları sonucu 1919 yılında, belli bir bedel karşılığında polisin elinden kurtarılmıştır.[4]
Defterdeki şiirleri, 1921'de İstanbul'da "Hatsin Yerkı" (Ekmeğin Şarkısı) adıyla yayımlandı. 29 şiirin yer aldığı eser, şairin köy yaşamını konu alan şiirlerden oluşur.[10] Kitapta son şiir olarak yer alması planlanan "Ekmeğin Şarkısı" adlı şiir ile "Un", "Ahır", "Maya", "Fırın", "Memleket Sofrası" adlı şiirler kayıptır.[11]
Türkçesi Ohannes Şaşkal çevirisiyle 2020'de yayımlanmıştır.[12]
Eserleri değiştir
- Sarsurner (Ürpertiler), 1906 Venedik
- Çart (Kıyım), 1908 Paris
- Drdunçk Y. Demircibaşyani (Yeğiya Demircibaşyan’ın Yakınmaları), Sivas
- Tseğin Sirdı (Kavmin Yüreği), 1908 İstanbul
- Hetanos Yerker (Putperest Şarkılar), 1912, İstanbul
- Hatsin Yerkı (Ekmeğin Şarkısı), 1921, İstanbul
Hakkında yazılanlar değiştir
- Esajanian, Levon. Anmahner Taniel Varoujan (geankue yev kortzue) (Constantinople: Berberian, 1919). 3 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Popüler kültür değiştir
Yönetmenliğini Garo Berberian’ın yaptığı Taniel (2018) adlı 20 dakikalık kısa film, şair ve yazar Varujan’ın hikâyesini anlatır.[13]
Notlar değiştir
- ^ Çete ile ilişkisi olan Çankırı İttihat ve Terakki Fırkası’nın parti sekreteri Cemal (Oğuz) ile Çankırı askerî komutanı Yüzbaşı Nureddin, bu cinayetten sorumlu tutulup, 1919 yılında yargılanmıştır.[1]
Kaynakça değiştir
- ^ a b c d e f Kayıran, Yücel (2 Temmuz 2020). "Taniel Varujan: Bir Osmanlı şairi - K24". T24. Erişim tarihi: 17 Nisan 2024.
- ^ a b c d "Anılar ve Taniel Varujan". HyeTert. 20 Ocak 2010. Erişim tarihi: 17 Nisan 2024.
- ^ a b c "Taniel Varujan Kimdir?". bianet.org. Erişim tarihi: 16 Nisan 2024.
- ^ a b c "Şair Taniel Varujan ve 'Ekmeğin Şarkısı' - Aras Yayıncılık". Şair Taniel Varujan ve ‘Ekmeğin Şarkısı’ - Aras Yayıncılık. Erişim tarihi: 16 Nisan 2024.
- ^ "Taniel Varujan'ın 'Bir Mayıs'ı". Agos. 5 Ocak 2020. Erişim tarihi: 16 Nisan 2024.
- ^ "Yeni yıla Antasdan". Agos. 24 Aralık 2014. Erişim tarihi: 16 Nisan 2024.
- ^ Değirmenciyan, Sevan (Mart 2022). "Yeni Kentin Sakinleri: Şişli'de Ermeniler" (PDF). Karakutu Derneği Şehrin Hafıza Katmanları: Şişli Seminer Dizisi Konuşmaları.
- ^ Makriküği, Ardziv (30 Nisan 2015). "Taniel Varujan ve Anma Gecesi". Ermeni Kültürü. Erişim tarihi: 17 Nisan 2024.
- ^ Ghazarian, Gurgen Mahari ; translated by Dickran and Haig Tahta and Hasmik (2007). Burning orchards. Varujan, Daniel: (1884-1915) poet and teacher, deported and brutally tortured to death. [Cambridge, England]: Black Apollo Press. ISBN 9781900355575.
- ^ "Hatsin Yerkı-Ekmeğin Şarkısı". www.homerbooks.com. Erişim tarihi: 16 Nisan 2024.
- ^ Topuz, Ali Duran (Mayıs 2020). "Ekmeğin Şarkısı ya da agoslardaki kan" (PDF). Gazete Duvar Kitap Dergi.
- ^ "Maktul Ermeni şairin "Ekmeğin Şarkısı" "Aras Yayıncılık"tan çıktı". Ermenistan Kamu Radyosu (İngilizce). 6 Mayıs 2020. Erişim tarihi: 17 Nisan 2024.
- ^ "Taniel". Imdb.com.