Svìzzira

paìsi di l'Europa cintrali

La Svìzzira (o Sbìzzira), circa 8.500.000 (nu 2022) abbitanti è nu statu europeu cunfinanti a sud cu l'Italia, a ovest câ Francia, a nord câ Girmania e a est cu l'Austria e lu Liechtenstein è na cunfidirazzioni di 23 cantuna e 3 di chisti divisi nta 6 semicantuna. La capitali è Berna. Àutri cità mpurtanti sunnu Zuricu, capitali cummirciali e sedi dâ bursa, e Ginevra, sedi di diversi organizzazzioni ntirnazziunali.

Svizzira
Svizzira – BanneraSvizzira - Stemma
(LA) Unus pro omnibus, omnes pro uno

(DE) Einer für alle, alle für einen

(FR) Un pour tous, tous pour un

(RM) In per tuts, tuts per in

(SCN) Unu ppì tutta, tutta ppì unu

Svizzira - Lucalizzazzioni
Svizzira - Lucalizzazzioni
Dati amministrativi
Nomu cumpretuCunfidirazzioni Svìzzira
Nomu ufficiali(LA) Confoederatio Helvetica

(DE) Schweizerische Eidgenossenschaft

(FR) Confédération suisse

(IT) Confederazione Elvetica

(RM) Confederaziun svizra

Lingui ufficialitidiscu (65,6%),

francisi (22,8%),

talianu (8,4%),

rumanciu (0,6%)

CapitaliNuđđa (De Iure)

Berna (De Facto)  (133.115 ab. / 31-12-2016)

Pulitìca
GuvernuRipubbrìca Diretturiali Fidirali
Capu đđî StatuGuy Parmelin
Capu di GuvernuWalter Thurnherr
Nnipinnenza1º Austu 1291
Trasuta nnâ l'ONU10 Sittèmmiru 2002
Ària
Tutali41 285 km²
% di l'acqui3,7% %
Pupulazziuni
Tutali8.530.100 ab.
Dinsitati205 ab./km²
Ìnnici đđî criscita+0,5%(2016)
Nomu đđî l'abbitantiSvizziri, Elvetici
Giografìa
CuntinentiEuropa
CunfiniGirmania, Liechtenstein, Austria, Francia, Italia
Fusu urariuUTC+1

UTC+2 (urariu ligali)

Ecunumìa
MunitaFrancu Svizziru
Àutru
Còdici ISO 3166CH, CHE, 756
TLDch jè .swiss
Prifissu tel.+41
Sigla autu.CH
Innu nazziunali(IT) Salmo Svizzero

(DE) Schweizer Psalm

(FR) Cantique suisse

(RM) Psalm Svizzer

Festa nazziunali1º Austu

Storia cancia

La storia dâ Svìzzira accuminza cu l'attu funnaturi. Tri campagnoli di Svittu, Unterwald e Uri, secunnu la liggenna chi si tramanna, si ncuntraru ô Grütli, nu spiazzu vicinu ô lacu dî quattru cantuna, lu primu austu 1291. Di st'èbbica è la liggenna di Guglielmu Tell, eroi ca s'appunìa ô putiri latifundista proto-austrìacu.

La storia muderna dâ Svìzzira accuminza mmeci ntô 1848 cu l'aduzzioni dâ custituzzioni muderna e lu mantinimentu dî frunteri di oggi.

Giografìa cancia

La Svìzzira e li sò cantuna.

Siccomu la Svìzzira s'attrova n vallati siparati dî l'Alpi, la pupulazzioni svìzzira parra diversi lingui. Li lingui origginali dâ Svìzzira sunnu lu tudiscu ntê sò varianti switzerdutch, lu francisi, l'italianu, e lu rumanciu.Li 26 cantuna e semicantuna sunnu pi du terzi di lingua tudisca; 5 cantuna, Ginevra, Vaud,Giura e Neuchâtel sunnu di lingua francisa; unu di lingua italiana, lu Ticinu. Nta certi cantuna si pàrranu dui o tri lingui ufficiali, comu ntô cantuni dî Griggiuni, unni si parra lu tudiscu, l'italianu, e lu rumanciu oppuru ntô Vallisi, unni si parra tudiscu e francisi o puru comu ntô cantuni di Friburgu unni la lingua principali è lu francisi cu na pocu di cumuna chi sunnu girmanòfoni; ntô cantuni di Berna la lingua principali è lu tidescu e na pocu di cumuna sunnu francòfuni.

Lista dî cantuna svìzziri cancia

Lu Cirvinu (4478m), sìmmulu di l'Alpi svìzziri, marca puru lu cunfini cu l'Italia.
  • Canton Argovia (AG) (ted. Aargau, fr. Argovie, rum. Argovia)
  • Appenzellu Sternu (AR) (ted. Appenzell-Ausserrhoden, fr. Appenzell-Rhôdes-Extérieur, rum. Appenzell dador)
  • Appenzellu Nternu (AI) (ted. Appenzell-Innerrhoden, fr. Appenzell-Rhôdes-Intérieur, rum. Appenzell dadens)
  • Basilea-Campagna (BL) (tud. Basel-Land, fr. Bâle-Campagne, rum. Basilea-Champagna)
  • Basilea-Cità (BS) (tud. Basel-Stadt, fr. Bâle-Ville, rum. Basilea-Citad)
  • Berna (BE) (tud. Bern, fr. Berne, rum. Berna)
  • Friburgu (FR) (fr. Fribourg, tud. Freiburg, rum. Friburg)
  • Ginevra (GE) (fr. Genève, tud. Genf, rum. Genevra)
  • Giura (JU) (fr. tud. Jura, rum. Giura)
  • Glarona (GL) (tud. Glarus, fr. Glaris, rum. Glaruna)
  • Griggiuni (GR) (tud. Graubünden, fr. Grisons, rum. Grischun)
  • Lucerna (LU) (tud. Luzern, fr. Lucerne, rum. Lucerna)
  • Neuchâtel (NE) (tud. Neuenburg, fr. rum. Neuchâtel)
  • San Gallu (SG) (tud St. Gallen, fr. St-Gall, rum. Son Gagl)
  • Sciaffusa (SH) (tud. Schaffhausen, fr. Schaffouse, rum. Schaffusa)
  • Soletta (SO) (tud. Solothurn, fr. Soleure, rum. Soloturn)
  • Svittu (SZ) (tud. Schwyz, fr. Schwytz, rum. Sviz)
  • Turgovia (TG) (tud. Thurgau, fr. Thurgovie, rum. Turgovia)
  • Ticinu (TI) (tud. fr. rum. Tessin)
  • Obvaldu (OW) (tud. Obwalden, fr. Obwald, rum. Sursilvania)
  • Nidvaldu (NW) (tud. Nidwalden, fr. Nidwald, rum. Sutsilvania)
  • Uri (UR) (tud. fr. rum. Uri)
  • Vallisi (VS) (fr. rum. Valais, tud. Wallis)
  • Vaud (VD) (fr. Vaud, ted. Waadt, rum. Vad)
  • Zugu (ZG) (tud. rum. Zug, fr. Zoug)
  • Zuricu (ZH) (tud. Zürich, fr. Zurich, rum. Turitg)

Pulìtica cancia

Canusciuta pâ sò dimocrazzìa diretta, ca si manifesta ancora òi câ Landsgemeinde, òi la Svìzzira è nu statu fidirali. Ogni cantuni havi lu sò cuvernu, e a Berna si trova lu parramentu fidirali, e lu cuvernu fidirali, ca cunta sempri 7 cunzigghieri fidirali (ministri).

A liveddu ntirnazziunali la Svìzzira havi aduttatu la niutralità comu duttrina. Grazzi a ssa niutralità havi pututu sviluppari l'econumìa, li banchi, e la ndustria.

Cucina e tradizzioni cancia

Nun si pò parrari dâ Svìzzira senza parrari dî sò furmaggi, l'Emmental, lu Gruviera,lu Vacherin Friburgeois, lu Vacherin Mont D'Or, lu Tilsit, l'Appenzeller e tanti àutri. E senza parrari di la cioccolatta svìzzira, chî sò cioccolatteri, ca si diclina nta na quantitati enormi di marchi e di spicialitati.

Vidi puru cancia