Piruw
Piruw (kastilla simipi: Perú, aymara simipi: Piruw, inlis simi: Peru) nisqaqa huk mamallaqtam Urin Awyalap intichinkayninpi. Wichay waqtamanta Ikwayur llaqtawan, Kulunsuyu llaqtawan tinkuna, inti lluqsiy waqtamantataq Parasil llaqtawan Puliwya llaqtawan tinkuna, uray waqtamantataq Chili llaqtawan Puliwya llaqtawan Titiqaqa quchawan tinkuna, inti chinkay waqtamantataq Pasiphiku mama quchawan tinkusqa. Piruw huk achkaniray kawsayuq mamallaqtam tiyayr’itikunayuqmi kan, tiyayr’itintaq -Kuntipi, Pasiphiku chala suyupa purun pampapi; mamallaqtap wichayninmanta urayantinkama Anti wallap umanpi; Amarumayupa quñi yunkanpi- mastarikunmi. Piruwqa 34 hunu runakuna charin, umallaqtantaq hatunnin llaqtapas Limaqmi. 1.28 hunu km2 (0.5 hunu mi2) charispa, Piruwqa Tiqsimuyupi chunqa isqunñiqin, Urin Awyalapi kimsañiqinpas hatunnin mamallaqtam.
Piruwqa sapan llaqtam, umalliqniyuq, Qurinaka nisqa rimana huñunakuyniyuqpas. Suyu hina hatunkamachiyllana chawanasqa llaqtanchik, hallp'antaq 1 285 216 km² chhikanmi, Piruwpam 29 hunu tiyaqyuqmi; paykunaqa kastillanu, qhichwa, aymara rimaqkunam, chaymanta wah runakunaq rimayninkupis kallantaqmi. Peruqa achkaniray unay shamuq kulturakunap paqarinan kanmi. -Qallarikuq 3500 ñp- Norte Chico kulturamanta, Tawantinsuyukama. Norte chico kulturantaq, Awyalapi ñawpaqnin kulturami, shinallataq sibilisasyunpa pichkamanta shuknin paqarinanmi karqa. Tawantinsuyuntaq, Ñawpaq Colon Awyalapi hatunnin sibilisasyunmi karqa. Kunan Peru sutichasqa suyuqa, unay wiñaykawsayyuq mamallaqtapurapi shukninmi; erensyannintaq chunka waranqa watamantam (ñk.) shamunpas. XVI pachaqwatapi Ispaña imperyuqa Perupa suyuntam atipanakurqan, chaymi shuk birreynatutam takyachirqan; birreynatuntaq Urin Awyalapi tukuymari suyunpi mastarirqan, shinallataq Limaq llaqtatam umanchakurqan. Awyalapi, superior yachaykaqqa qallarichikusqan 1551 watapi, Mamallaqtap San Markus Kuraq Yachay Wasitam ofisyalisllam takyachispa. Peruqa 1821 watapi ofisyalislla qispichikurqan, hawasuyupi José de San Martín, Simón Bolívarpas awqaqkunap purisqanmanta, shinallataq Ayakuchu batallasqanmanta, Peruqa 1824 watapi qispichisqanta tukuchikun. Shamuq watapi, mamallaqtaqa politikap takyanakaqnin charirqan, ekonomita politikatapas takyarikusqankama wanu rukrisqanrayku. Qhipaqnin, Chiliwan Pasiphiku Maqanakuyqa (1879-1884) Peruta krisiskaqninman apachikun, chaymanta qhapaqkunataq kamachiyta ayqichikun Partido Civilistamanta. XX pachaqwatapi, mamallaqtaqa coup d’etat-tam, sosyal allinakaqtam, ukhumanta maqanakuytapasmi tuparirqan, shinallataq ekonomip takyakaqnintam wiñaykaqnintapas tuparirqan. 1990 watakunapi, mamallaqtaqa shuk mushuqliberal ekonomi modelutam takyachisqan, kunankamapas tiyanmi. 2000 watakunapi Tiqsi materyaqa wiñasqankupacha. Peruqa sapakutilla ekonomi wiñaqnin charirqan, hinallataq wakchakayninta pisiyarqanpas.
Qispichisqa mamallaqtashina, Peruqa shuk demokrasyayuq republika reprasentasyunniyuqmi kan, 25 suyupi rakisqam, runap puquykaynin hanaqmi charin, yaykunakayninpas chawpi-hanaqmi, Runap Puquykaynin Indisi (RPI) llapanmanta 82 ñiqin charipakunpash. Shinallataq Awyalapi allin ekonomyayuqmanta shuknin, wiñaykaq tasaqa chawpichasqa 5.9% charin. Shinallataq tiqsimuyupi usqay industria wiñaykaqyuqmanta shuknin, chawpichasqa 9.6% -pash charin. Riqsichisqam ekonomi aktibidadninkuna kanku: minerya, manufaktura, tarpuy, challwahapiypas, waq wiñachikuq sektoreswan telekomunikasyunshina, bioteknolohyashina. Mamallaqtaqa The Pacific Pumastam chayaqin, kaytaqmi shuk mamallaqtakunamanta politiku tantanakuymi kan. Mamallaqtakunañataqmi Awyalapa chalanpi tiyanku, shinallataq kikin wiñaykaynin tendensyatam kunakupunku. Kay wiñaykaynin positibomi kan, taqyasqa makroekonomipa tiqsinta charinpas, allin kamachikuyninta charinpas, shinallataq tiqsimuyupa intirasyunpaq kichasqam kanpas. Peruqa, sosyal qispikayninpi, shuk riqsichisqa mamallaqtami kan, shinallataq, APECpi, Pasiphiku Aliansapi, Transpasifiku Tantanakuypi, Komersyo Tiqsimuyupa Tantanakuyninpipas shuk miembropas kanmi. Peruqa chawpikallpayuq mamallaqtashina riqsichisqami kan
Perupa runakunapi mishu, indihina, iwruparuna, aphrikaruna asyarunapas kapun. Aswan riqsisqan simiqa kastillami, achka Perurunakunaraqmi Qichwa, Aymar, waq simikunatapas rimallankutaq. Runakawsayninkuta piturisqantaqa, artepi, yanuypi, literaturapi, takiypipas hatun dibersitasta paqarichikusqan.
Llaqtashuti llamk'apuy
Formal shutiqa ofisyal kastilla shimipi, "República del Perú"-mi kan. Qichwa shimipi, "Piruw Mamallaqta"-mi kan, Aymar shimipipash "Piruw Jacha Suyu"-mi kan. Inlish formal shutillataqmi "Republic of Peru" kan. Llaqtashutiqa Qichwapi "Piruwruna"-mi kan, Inlish shimipi "Peruvian" kantaqmi.
Perup sutinpa pukyunmanta achka theorikunami kan. XVI siklu qallarichkasqapi, Panama ismupa San Miguel Bahianiraqpi dominakuq kamachiq biru sutichasqami, chaymanta shamunsi. Panamapa uranpi Biru sutichasqa qullqiyuq mamallaqta kaq, indihina rimasqanmanta uyarispaqa, hispanarunaqa shamusqanku chay kit'iman, chaymi Peru - shina sutinchakun. Chaymanta, kastilla konkistadorkunapaq Tawantinsuyuta Perushina sutichasqa kapun. Chaymanta Peru sutiqa kay suyupaq riqsichinanpaq kunankama kutipakullantaqmi
Wiñay kawsay llamk'apuy
Ñawpaq Tawantinsuyu Pacha llamk'apuy
3000 ñp watamanta 2500ñp watakama, Supi qichwapi, Karal ruynakuna (Norte Chico sibilisayun), prinsipalmente rumi wasimanta rurachisqa, rikurikunmi. 1000 ñp wataniqmanta - 200 ñp wataniqkama, Anti Walla lliwninpi -pumatam, amarutam, kunturtapas wakashina muchaq- Chavin kulturaqa puqurikusqanmi. Chaymanta, chalapa hananpi Chimu kulturaqa 100 qp-niqmanta - 700 qp-niqkama Truhillu llaqtapa hawanpi Inti Wakatam, Killa Wakatapashmi konstruisqanku. Chalapa urayninpitaq, 1 qp-niqmanta 600 qp-niqkama, iñinkupaq, tarpunankupaq qiqukunatam qillqakuq Nasqa kulturaqa puqurisqanmi.
800 qp wataniqpi, Antikunap Urayninpi Ayakuchu pukrupi Wari kulturaqa paqarisqanmi. Tiwanakupa iñiyninmanta ancha influensyayuq kultura kasqanta hamurpakusqansi kan. Sapa suyupa llimpinkunatan riqsichikuqmi chaypas, sañururasqapi aywasqakunapi shukllachisqa temaqa t'iktusqa kanraqmi. Inka Qhapaq Ñanpa wamaqnin ñanqa puqurichisqanmanta, shinallataq, heometrichasqa -tawakuchuta chimpakuq- llaqtapa wasichakuyninmanta, Wari Imperyu theoriqa -lliw Antikunapi mastarikuq kaspa- riqsichikusqanmi. Shinallataq, 1000-niq watakama qatikusqanta hamurpakusqansi kan. Chalapa hanayninpi Lampayiqi suyupiqa -qurimantapas tumpagamantapas chaninchasqa saynatata rurakuqmanta riqsichsiqa- Sikan kulturaqa Waripa tukuyninpachapi puqurisqanmi
Hinallataqsi urinnin suyupiqa Tiwanaku’qa, paqarimurqan, llapan Qullaw patapi chimpaq aylluhina. Chanta Wari Aylluqa paqarikusqan, Antis Llaqta wallpamata puquchirqanki, imperiu laya llaqta paqarichispaqa, kay wallpamaqa hanaqninman mastakusqa XVIII pachaqkama. IX pachaqmanta, Wari saqipusqanmanta, Antis Wallanta mushuq chawpichaq llaqtakunaqa paqarikusqan, Lampayiqi, Chimu, Chincha hina, “qipa intermediu” “suyu-suyu llaqta” sutichasqa.
Allpa saywachi llamk'apuy
Piruw llaqtaqa iskay chunka tawayuq Dipartamintuyuqmi Suyukuna,[1][2] huk Pruwinsya Constitucionalwan kuska; hatun riqsisqa llaqtakunaqa kaykunan: Lima, Ariqipa, Truhillu, Chiklayu, Wankayu, Piwra, Qusqu chaymanta Chimputi llaqtawan.
Unay pacha conquistasqamanta Piruw llaqtaqa kimsa hatunsuyuman t`ipisqa kaqkasqa: Chala (Costa) nisqa Pasiphiku mama quchawan tinkusqa; chaymantataq Walla (Sierra) nisqa hanan pata llaqtakuna; chaymantataq Urqu (montaña) nisqa Amarumayu sach'a-sach'a suyu (Selva Amazónica) nisqa karqan. Kayhinaman t'ipisqaqa 1941 watakamallan kaq kasqa; imaraykuchus chhaqay III Asamblea General del Instituto Panamericano de Geografía e Historia nisqaqa pusaq regionman t`ipiytan apruwasqaku, chaymanta Geógrafo nisqa Javier Pulgar Vidal nisqa yuyasqa. Kay musuq t`ipiyqa Mapa Fisiográfico nisqatan rikhurichisqa, chaymi chiqan biogeografican; hinamantan kayhina suyukuna rikhurisqa:
- Urqukuna: Shuyturahu - Awsanqati - Sallqantay - Saksarayuq - Shaprarahu - Waskaran - Yerupaja - - Wallakuna
- Ariqkuna: Ampay - Chhachani - Chupiqiña - Hamp'atu urqu - Misti urqu
- Quchakuna: Titiqaqa qucha - Chinchayqucha - Pallqaqucha - Aqupiya qucha Chuqllu qucha - Lankilayu - Parinaqucha - Pumaqanchi qucha - Qunuqucha - Salinas qucha - Siwinaqucha
- Mayukuna: Amarumayu - Apurimaq - Huchusuma mayu - Mantaru- Marañun - Mayutata - Pampas mayu - Putumayu - Rimaq mayu - Santa mayu - Tampu mayu - Tumpis mayu - Ukayali - Willkamayu
- Wat'akuna: Chincha wat'akunakuna - Ballestas wat'akuna - Yuraqwat'a - Titiqaqa wat'a - Amantani - Intika - Uru wat'akuna
- Amachasqa sallqa suyukuna: Abiseo mayu mamallaqta parki - Alto Purús mamallaqta parki - Bahuaja-Sonene mamallaqta parki - Cerros de Amotape mamallaqta parki - Cordillera Azul mamallaqta parki - Cutervo mamallaqta parki - Manu mamallaqta parki - Paraqas mamallaqta parki - Tinku Mariya mamallaqta parki - Utishi mamallaqta parki - Waskaran mamallaqta parki - Yanachaga-Chemillén mamallaqta parki
Chiriqunuy llamk'apuy
Yurakuna llamk'apuy
Uywakuna llamk'apuy
Llaqta pusanapaq rakiy llamk'apuy
Piruw llaqtapiqa kanmi suyukuna, wamanikuna (194), k'itikunapas.
Piruwpi kanmi 24 suyu, 1 constitucional wamani, ima 1 Metropolitana Suyupas:
.png)
| Suyukuna (Piruw) (2021) | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Suyu | Uma llaqta | Runakuna | Hallka k'iti kanchar (km2) | Runa ñit'inakuy (km2) | |
| 1 | Amarumayu suyu | Chachapuyas | 430.811 | 39.249 | 10,98 |
| 2 | Anqash suyu | Waras | 1.191.872 | 35.915 | 33,19 |
| 3 | Apurimaq suyu | Awankay | 433.494 | 20.896 | 20,75 |
| 4 | Ariqipa suyu | Ariqipa | 1.521.697 | 63.345 | 24,02 |
| 5 | Ayakuchu suyu | Ayakuchu | 673.487 | 43.815 | 15,37 |
| 6 | Kashamarka suyu | Kashamarka | 1.463.690 | 33.318 | 43,93 |
| 7 | Qusqu suyu | Qusqu | 1.372.205 | 71.987 | 19,06 |
| 8 | Wankawillka suyu | Wankawillka | 364.450 | 22.131 | 16,47 |
| 9 | Wanuku suyu | Wanuku | 764.202 | 36.849 | 20,74 |
| 10 | Ika suyu | Ika | 992.621 | 21.328 | 46,54 |
| 11 | Sunin suyu | Wankayu | 1.373.898 | 44.197 | 31,09 |
| 12 | Qispi kay suyu | Truhillu | 2.045.165 | 25.450 | 80,36 |
| 13 | Lampalliqi suyu | Chiklayu | 1.326.490 | 14.231 | 93,21 |
| 14 | Lima suyu | Wachu llaqta | 11.936.846 | 34.949 | 341,55 |
| 15 | Luritu suyu | Ikitus | 1.038.973 | 368.852 | 2,82 |
| 16 | Mayutata suyu | Puerto Maldonado | 177.856 | 85.301 | 2,09 |
| 17 | Muqiwa suyu | Muqiwa | 195.334 | 15.734 | 12,41 |
| 18 | Pasqu suyu | Pasqu urqu | 273.080 | 25.320 | 10,79 |
| 19 | Piwra suyu | Piwra | 2.075.301 | 35.892 | 57,82 |
| 20 | Punu suyu | Punu | 1.243.471 | 71.999 | 17,27 |
| 21 | San Martín suyu | Muyupampa | 911.816 | 51.253 | 17,79 |
| 22 | Taqna suyu | Taqna | 378.615 | 16.076 | 23,55 |
| 23 | Tumpis suyu | Tumpis | 255.193 | 4.669 | 54,66 |
| 24 | Ukayali suyu | Pukallpa | 599.345 | 102.411 | 5,85 |
| * | Qallaw hatun kamachiy wamani | Qallaw | 1.147.646 | 147 | 7.807,12 |
| * | Lima llaqta suyu | Lima | 9.821.976 | 2.672 | 3.675,89 |
Mama llaqta llamk'apuy
.jpg)
- Dimukrasya
- Nisqalla Dimukratiya (Democracia nominal), 1824 – 1895
- Qullqisapallap Dimukratiyan (Democracia censataria), 1895 - 1930
- Qharikunap Qillqayatiqpa Dimukratiyan (Democracia masculina alfabeta), 1931 - 1955
- Chaqrusqa Qillqayatiqpa Dimukratiyan (Democracia mixta alfabeta), 1956 – 1978
- Sapsi Dimukratiya (Democracia Universal), 1979 watamanta kunankama
- Sananchakuna: Unancha - Wallqanqa - Llaqta taki - Huk sananchakuna:
- Suti
- Suti: Virú ---> Pirú ---> Perú (kastilla simipi) ---> Piruw (qhichwa simipi)
- Tukri sutin: República Peruana (Piruwki Sapan Llaqta) [1821 - 1950] ---> República del Perú (Piruw Sapan Llaqta Republikan) [1950 watamanta kunankama]
Runakuna llamk'apuy
.svg)
Piruw llaqtapiqa achka runa llaqtakuna indihina ayllu llaqtakunapas tiyankum, Qhichwa runa, Aymara runa,[3] Awahun runa, Ashaninka runa,[4] hukkunapas.
Rimaykuna llamk'apuy
- Kastilla simi (tukri simi hina llamk'achisqa): 16 000 000 rimaq
- Qhichwa simi: 8 000 000 rimaq
- Aymara simi: 500 000 rimaq
- Awahun simi: 45 000 rimaq
- Ashaninka simi: 40 000 rimaq
- Machiqinqa simi: 10 000 rimaq
- Haqaru simi: 3 000 rimaq
| Piruwpi simikuna (2007) | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Suyu | Kastilla simita rimaqkuna /1 | % | Indihina simita rimaqkuna /1, /2 | % | |
| 1 | Amarumayu suyu | 281.177 | 85,4 | 46,940 | 14.3 |
| 2 | Anqash suyu | 653,576 | 68.1 | 303,806 | 31.7 |
| 3 | Apurimaq suyu | 100,563 | 28.1 | 256,371 | 71.7 |
| 4 | Ariqipa suyu | 871,940 | 82.7 | 180,615 | 17.1 |
| 5 | Ayakuchu suyu | 194,216 | 35.7 | 348,720 | 64.1 |
| 6 | Kashamarka suyu | 1,225,311 | 99.2 | 6,792 | 0.5 |
| 7 | Qusqu suyu | 485,919 | 46.3 | 558,772 | 53.3 |
| 8 | Wankawillka suyu | 140,824 | 35.1 | 259,750 | 64.7 |
| 9 | Wanuku suyu | 475,899 | 70.6 | 196,855 | 29.2 |
| 10 | Ika suyu | 610,410 | 95.0 | 31,194 | 4.9 |
| 11 | Sunin suyu | 950,816 | 86.4 | 148,068 | 13.5 |
| 12 | Qispi kay suyu | 1,443,774 | 99.5 | 4,792 | 0.3 |
| 13 | Lampalliqi suyu | 978,150 | 97.5 | 23,323 | 2.3 |
| 14 | Lima suyu | 7,202,159 | 93.2 | 510,385 | 6.6 |
| 15 | Luritu suyu | 707,281 | 92.6 | 55,077 | 7.2 |
| 16 | Mayutata suyu | 76,689 | 79.2 | 19,771 | 20.4 |
| 17 | Muqiwa suyu | 116,807 | 78.8 | 31,294 | 21.1 |
| 18 | Pasqu suyu | 226,336 | 90.0 | 24,683 | 9.8 |
| 19 | Piwra suyu | 1,482,911 | 99.6 | 3,842 | 0.3 |
| 20 | Punu suyu | 387,191 | 33.8 | 757,685 | 66.1 |
| 21 | San Martín suyu | 631,401 | 98.0 | 11,599 | 1.8 |
| 22 | Taqna suyu | 211,526 | 80.1 | 52,318 | 19.8 |
| 23 | Tumpis suyu | 177,913 | 99.6 | 463 | 0.3 |
| 24 | Ukayali suyu | 330,112 | 87.7 | 45,527 | 12.1 |
| * | Qallaw hatun kamachiy wamani | 755,326 | 94.8 | 40,672 | 5.1 |
| * | Lima llaqta suyu | - | - | - | - |
| * | Llapan | 20,718,227 | 83.9 | 3,919,314 | 15.9 |
/1 rimaqkuna: 5 / 5+ wata
/2 qhichwa simi, aymara simi, ashaninka simi icha huk indihina simi (mana hawa simi)
(Pukyu: [5])
Iñiykuna llamk'apuy
- Kristiyanu iñiy
- Tawantinsuyu iñiy, kathuliku kristiyanu iñiywan chaqrusqa
Hatun llaqtakuna llamk'apuy
Musiku llamk'apuy
- Kañinakuna: Sol de plata, Libra peruana, Sol de Oro, Inti, Nuevo Sol
Karu puriy llamk'apuy
Turistiku llaqtaqa Qusqu, chay Qusqupiqa Machu Pikchu unay llaqta kan, hinaspa Willka Qhichwa kan. Mayutata suyupi tarikullantaq Manu mamallaqta parki. Punu suyupitaq Titiqaqa qucha, hinaspa Sillustanipi chullpakuna kan. Ariqipa suyupitaq Misti nina urqu, Qullqa qhichwa hinaspapis Nina Urqu Qhichwa (Valle de los volcanes) tarikullantaq. Ika suyupitaq Naska siq'ikuna hinaspapis Paraqas mamallaqta parki chaykuna kan. Anqash suyupitaq Waylas qhichwa hinaspa Waskaran (6,768 m) chaykuna kan. Ikitus llaqtapitaq llipin sach'akunayuq selva hinaspa Amarumayu hatun mayu ima kan; Tumpis suyupitaq ima munay playakuna kan. Lampalliqipitaq Valle de las Pirámides hinaspa Tesoros de Sipan nisqakuna kan. Kashamarka suyu Inka armakuna hinaspa sumaq campiñayuq. Qispi kay suyutaq unay pacha mawk'a Chan Chan llaqtayuq.
Yachay tarpuy llamk'apuy
Qillqakuna - Qillqaqkuna
- (Apu) Ollantay (aranwa)
- Waman Puma de Ayala (* 1534 ? (1550 ?) - † c. 1615)
- Inka Garcilaso de la Vega (1539 – 1616)
- Flora Tristan (1803 - 1844)
- César Vallejo (1892 - 1938)
- José María Arguedas (1911 - 1969)
- Julio Ramón Ribeyro (1929 – 1994)
- Mario Vargas Llosa (* 1936)
Taki kapchiy
- Ima Sumaq, Juan Diego Flórez, Felipe Pinglo Alva, Chabuca Granda, Jesús Vásquez, Tania Libertad, Cecilia Barraza, Arturo Cavero, Eva Ayllón, Dina Páucar Valverde, Sonia Morales, Delfin Garay, Uchpa, Shapis, Grupo 5, Gian Marco, Susana Baca (takiq, Grammy 2002), Susan Ochoa.
Tusuy
Raymikuna llamk'apuy
| P'unchaw | Suti |
|---|---|
| 1 Qhulla puquy killa | Musuq wata |
| 2 Hatun puquy killa | Mamacha Kanchi Raymi (Punu) |
| Iskay kaq Intichaw Hatun puquy killapi | Pisqu pusuqay p'unchaw |
| Pawkar waray killa - Ayriway killa | Willka Killa ñan |
| 1 Aymuray killa | Llamk'ay p'unchaw |
| Inti raymi killa | Quyllur Rit'i (Qusqu Suyu) |
| 29 Inti raymi killa | Hutsannaq Piru wan Hutsannaq Pawlu |
| 6 Anta situwa killa | Yachachiq p'unchaw |
| 7 Inti raymi killa | Unancha p'unchaw |
| Inti raymi killa | Antikunap takinan p'unchaw |
| 24 Inti raymi killa | Chakraruna p'unchaw |
| 28 Anta situwa killa | Yaya llaqta kusikuy |
| 30 Chakra yapuy killa | Limaqmanta Hutsannaq Rusa |
| Kantaray killa | Illaqmiyuq Riqisqa nisqap killan |
| 8 Kantarya killa | Anqamusta wamparpaq maqanakun |
| 31 Kantarya killa | Wiraquchap takin p'unchaw |
| 1 Ayamarka killa | Lliw Hutsannap p'unchawnin |
| 8 Qhapaq raymi killa | Map'annaq kunsi p'unchaw |
| 9 Qhapaq raymi killa | Ayakuchu maqay |
| 25 Qhapaq raymi killa | Ancha Yurí |
Rikchakuna llamk'apuy
Piruw (NASA)
Kuntur, Qullqa qhichwa hawanpi phawaq
Mawk'a wasi pampa, Chan Chan
Ceviche
Ruru qhatuq warmi, Wamanqa llaqtapi Ayakuchu suyupi
Apaykachana llamk'apuy
- Panamirikana ñan
- Khillayñan: 3.462 km
- ñankuna: 72.900 km
- 254 antanka pampa
Kaypipas qhaway llamk'apuy
Willay pukyukuna llamk'apuy
- ↑ https://www.sela.org/es/estados-miembros/peru/#:~:text=Organizaci%C3%B3n%20administrativa%3A%2024%20departamentos%20y,%2C%20Tacna%2C%20Tumbes%2C%20Ucayali.
- ↑ https://www.distrito.pe/
- ↑ https://pueblosoriginarios.com/sur/andina/aymara/aymara.html
- ↑ https://peru.info/es-pe/talento/noticias/6/24/conoce-a-la-etnia-mas-grande-de-la-selva-peruana
- ↑ www.inei.gob.pe/ (2007)
Hawa t'inkikuna llamk'apuy
Commons nisqaqa multimidya kapuyninkunayuqmi kay hawa: Piruw.- www.congreso.gob.pe - Rimana Wasimanta
- www.congreso.gob.pe / Perú Suyu Hatun Kamay Pirwa 1993
- Peru: Huk Ñeqen Ekolohika kallpayoq Pacha
- INDEPA, Piruwpa llaqta takin (kastilla simipi widyum)
- INDEPA, Piruwpa llaqta takin (qhichwa simipi widyum)
- INDEPA, Piruwpa llaqta takin (aymara simipi widyum)
- INDEPA, Piruwpa llaqta takin (ashaninka simipi widyum)
- INDEPA, Piruwpa llaqta takin (awahun simipi widyum)
- PETROPERU (qhichwa simipi)
- PETROPERU (aymara simipi)
| Urin Awya Yalapi mama llaqtam |
|---|
 Arhintina ·  Parasil ·  Qullasuyu ·  Chirisuyu ·  Ikwayur ·  Kulunsuyu ·  Parawayi ·  Piruw ·  Surinam ·  Uruwayi ·  Wayana ·  Winisuyla · Ransis Wayana (  Ransiya ) · Malwina wat'akuna |