Wiki Հայերեն 2024
ՀայերենDeutschEnglish

Քիմիական տարրերի ցանկ

Վիքիմեդիայի նախագծի ցանկ

2024 թվականի դրությամբ Տեսական և կիրառական քիմիայի միջազգային միության կողմից հայտնաբերվել և անվանվել են 118 քիմիական տարրեր։ Քիմիական տարրը ատոմի տեսակ է, որն իր միջուկում ունի հստակ քանակությամբ պրոտոններ (այս քանակը կոչում են ատոմական համար և նշանակում են Z-ով)[1]։

Քիմիական տարրերը ներկայացված են պարբերական աղյուսակում, որի պատմությունը պարբերական օրենքի սկզբունքի հետ միասին դարձել են ժամանակից քիմիայի զարգացման հիմքերից։

Ցանկ խմբագրել

Քիմիական տարրերի ցանկ
Քիմիական տարրերԱնվան ծագում
[2][3]		Պարբերական աղյուսակի խումբՊարբերություն (քիմիա)Պարբերական աղյուսակի բլոկՍտանդարտ
ատոմային
զանգված Ar°(E)		ԽտությունՀալման ջերմաստիճանԵռման ջերմաստիճանՏեսակարար ջերմունակությունԷլ. բաց.Տարրերի
առատությունը
երկրակեղևում		ԾագումՎիճակը
Ատոմական համար
Z		ՆշանԱնուն(զ. ա. մ.)(գսմ3)(Կ)(Կ)(Ջգ ·Կ)(մգկգ)
 
1HՋրածինայերեն անվանումը պատճենում է լատիներեն անվանումից, որն իր հերթին ծագում է հին հունարեն՝ ὕδωρ` «ջուր» և γεννάω` «ծնում եմ» արմատներից[4]։11s-բլոկ1.00800.0000898814.0120.2814.3042.201400նախասկզբնականգազ
2HeՀելիումԾագում է հին հունարեն՝ ἥλιος (հելիոս)` «Արեգակ» բառից։ Այդպես է անվանվել այն պատճառով, որ առաջին անգամ հայտորոշվել է Արեգակի սպեկտրում վառ դեղին գծի միջոցով, որը չէր վերագրվում այդ ժամանակ հայտնի որևէ տարրի։181s-բլոկ4.00260.0001785–4.225.193–0.008նախասկզբնականգազ
3LiԼիթիումԾագում է հին հունարեն՝ λίθος (լիթոս)` «քար» բառից, քանի որ հայտնաբերվել է միներալից, մինչդեռ այդ ժամանակ հայտնի մյուս ալկալիական մետաղները (նատրիում և կալիում) հայտնաբերվել էին բույսերի հյուսվածքներից։12s-բլոկ6.940.534453.6915603.5820.9820նախասկզբնականպինդ
4BeԲերիլիումԾագում է բերիլ միներալի անվանումից։ «Բերիլ» անվանումն իր հերթին ծագում է հին հունարեն՝ βήρυλλος (բերիլլոս), «կապտականաչ բյուրեղ», պրակրիտ լեզուներով वॆरुलिय (վերուլիյա), պալի լեզվով वेलुरिय (վերուլիյա), भेलिरु (վելիրու) կամ भिलर् (վիլար) «գունատվել» ձևերից, որոնք վերաբերում էին բաց գույնի կիսաթանկարժեք բերիլ քարին[5]։22s-բլոկ9.01221.85156027421.8251.572.8նախասկզբնականպինդ
5BԲորԱնվանումը ծագել է արաբ․՝ بورق‎‎ (բուրակ) կամ պարս.՝ بوره (բուրաh) բառերից, որոնցով անվանում էին բորաքսը[6]։132p-բլոկ10.812.34234942001.0262.0410նախասկզբնականպինդ
6CԱծխածինՀայերեն անվանումը պատճենում է լատիներեն անվանումից, որը ծագում է carbō` «ածուխ» բառից։142p-բլոկ12.0112.267>400043000.7092.55200նախասկզբնականպինդ
7NԱզոտՀավանաբար ծագում է հին հունարեն՝ ἄζωτος (ազոտոս)՝ «անկենդան» բառից, սակայն հնարավոր է նաև սնդիկի ալքիմիական անվանումներից մեկից` ազոթ ձևից կամ անդալուսյան արաբերեն al-zuq բառից։ Լատիներեն անվանումը նշանակում է «սելիտրա ծնող»։152p-բլոկ14.0070.001250663.1577.361.043.0419նախասկզբնականգազ
8OԹթվածինՀայերեն անվանումը պատճենում է հունարեն անվանումից, որը ծագում է հին հունարեն՝ ὀξύς ` «թթու» և γεννάω` «ծնում եմ» բառերից[7]։162p-բլոկ15.9990.00142954.3690.200.9183.44461000նախասկզբնականգազ
9FՖտորԾագում է հին հունարեն՝ φθόρος (ֆթորոս)` «ոչնչացում» բառից։ Լատիներեն անվանումը ծագում է fluere՝ «հոսել» բայից, որը կապվում է ֆլյուորիտ միներալի (կալցիումի ֆտորիդ) հետ. այն օգտագործվում էր երկաթի ձուլման ժամանակ։172p-բլոկ18.9980.00169653.5385.030.8243.98585նախասկզբնականգազ
10NeՆեոնԾագում է հին հունարեն՝ νέος (նեոս)` «նոր» բառից։182p-բլոկ20.1800.000900224.5627.071.03–0.005նախասկզբնականգազ
11NaՆատրիումԾագում է արաբ․՝ نطرون‎‎ (նատրուն)` «փրփրող նյութ», եգիպտերեն netjeri և եբրայերեն՝ נתר‎` «ալկալի» (օճառային հեղուկ)[8] բառերից։ Ի սկզբանե այդպես էին անվանում բնական սոդան (նատրիումի կարբոնատ)։ Հունարենին է անցել νίτρον (նիտրոն) ձևով։13s-բլոկ22.9900.968370.8711561.2280.9323600նախասկզբնականպինդ
12MgՄագնեզիումԾագում է Հունաստանի Թեսալիա մարզի Մագնեսիա (հին հունարեն՝ Μαγνησία, Մագնիսիա) շրջանի անունից, որի շրջակայքում հնագույն ժամանակներում հայտնաբերվել են մագնեզիտ միներալի հանքավայրեր։23s-բլոկ24.3051.73892313631.0231.3123300նախասկզբնականպինդ
13AlԱլյումինԾագում է լատին․՝ alumen` «պաղլեղներ» բառից։ Բառացի նշանակում է «դառը աղ»[9]։133p-բլոկ26.9822.70933.4727920.8971.6182300նախասկզբնականպինդ
14SiՍիլիցիումԾագում է լատին․՝ slilicium անվանումից, որն առաջացել է լատին․՝ silex` «կայծքարային ապարներ» բառից։143p-բլոկ28.0852.3290168735380.7051.9282000նախասկզբնականպինդ
15PՖոսֆորԾագում է հին հունարեն՝ φῶς (ֆոս)` «լույս» և φέρω (ֆերո)` «բերում եմ» բառերից[10]։ Բառացի նշանակում է «լուսաբեր», քանի որ սպիտակ ֆոսֆորը թթվածնի հետ շփումից թույլ լույս է արձակում։

Ֆոսֆորը նաև Վեներա մոլորակի կամ Հեսպերոսի հին անվանումն էր։

153p-բլոկ30.9741.823317.305500.7692.191050նախասկզբնականպինդ
16SԾծումբՀայերեն անվանումը կազմված է կրկնությամբ՝ այլուստ չհանդիպող *ծում արմատից՝ -բ-ի հավելմամբ։ Համեմատելի է վրացերեն փոխառյալ cumcuma, cumcuba, cuncuba բառերի հետ[11]։ Պարզ չէ, թե *ծում-ը կապ ունի արդյոք հնդեվրոպական *swelp-` «այրվել» արմատի հետ, որից հավանաբար ծագում է լատին․՝ sulp(h)ur` «ծծումբ» բառը[12]։163p-բլոկ32.062.07388.36717.870.712.58350նախասկզբնականպինդ
17ClՔլորԾագում է հին հունարեն՝ χλωρός (խլորոս)` «բաց դեղնականաչավուն» բառից։ Անվանումն ստացել է քլոր գազի գույնի պատճառով[13]։173p-բլոկ35.450.0032171.6239.110.4793.16145նախասկզբնականգազ
18ArԱրգոնԾագում է հին հունարեն՝ ἀργός (արգոս)` «ծույլ», «դանդաղ» բառից։183p-բլոկ39.950.00178483.8087.300.52–3.5նախասկզբնականգազ
19KԿալիումԾագում է արաբ․՝ القلي կամ القلية‎‎ (ալ-կալի)` «բույսերի մոխիր» բառից։ Հնում այդպես էին անվանում պոտաշը (կալիումի կարբոնատ), քանի որ այն ստանում էին ծառերի և խոտաբույսերի մոխրից։14s-բլոկ39.0980.89336.5310320.7570.8220900նախասկզբնականպինդ
20CaԿալցիումԾագում է լատին․՝ calx ` «կիր» բառի calcis սեռական հոլովաձևից[14]։ Կալցիումը հայտնի էր դեռևս առաջին դարում, երբ հին հռոմեացիները ստանում էին կիր և կալցիումի օքսիդ։24s-բլոկ40.0781.55111517570.6471.0041500նախասկզբնականպինդ
21ScՍկանդիումԱնվանվել է Սկանդինավիայի լատիներեն Scandia անունով։34d-բլոկ44.9562.985181431090.5681.3622նախասկզբնականպինդ
22TiՏիտանԱնվանվել է հունական դիցաբանության կերպարների` տիտանների անունով։44d-բլոկ47.8674.506194135600.5231.545650նախասկզբնականպինդ
23VՎանադիումԱնվանվել է գեղեցկության սկանդինավյան աստվածուհի Ֆրեյայի Վանադիս (հին սկանդինավերեն` Vanadís` «Վաների դուստր») անունով։ Անվանումն ստացել է գեղեցիկ և բազմերանգ քիմիական միացությունների շնորհիվ։54d-բլոկ50.9426.11218336800.4891.63120նախասկզբնականպինդ
24CrՔրոմԾագում է հին հունարեն՝ χρῶμα (խրոմա)` գույն բառից։ Անվանումն ստացել է բազմերանգ քիմիական միացությունների շնորհիվ[15]։64d-բլոկ51.9967.15218029440.4491.66102նախասկզբնականպինդ
25MnՄանգանԾագում է Հունաստանի Թեսալիա մարզի Մագնեսիա (հին հունարեն՝ Μαγνησία) շրջանի անունից, որտեղ հայտնաբերվել է։ Մագնեսիա բառը իտալերենում վերածվել է manganese, ֆրանսերենում՝ manganèse ձևերի, որից առաջացել է մանգան անվանումը։74d-բլոկ54.9387.21151923340.4791.55950նախասկզբնականպինդ
26FeԵրկաթՀայերեն անվանումը հավանաբար ծագում է բնիկ հնդեվրոպական *d(i)u>*d(e)i - «փայլել, շողալ» արմատից՝ *u աճականով, և նույն զարգացմամբ, ինչ երկին բառում։ Երկաթ բառը կապվում է երկինք բառի հետ, քանի որ ստացվել է երկնաքարերից։ Հայերեն երկին ձևի հետ է կապվում նաև քարթվելական բառաձևերը՝ վրացերեն, մեգրելերեն՝ rkina, լազերեն՝ erkina, լատին․՝ ferrum[11]։84d-բլոկ55.8457.874181131340.4491.8356300նախասկզբնականպինդ
27CoԿոբալտԾագում է գերմ.՝ կոբոլդ բառից, որով անվանում էին ստորգետնյա հարստությունների պահապան ոգիներին։ Հանքագործներն այդպես են անվանել մետաղը, որը թունավոր էր և խնդրահարույց, քանի որ հանդիպում էր արդյունահանվող այլ տարրերի, օրինակ՝ նիկելի հետ։

Ըստ մեկ այլ վարկածի` անվանումը կապվում է արծաթի հանքագործների այն համոզմունքի հետ, որ կոբոլտները գողանում էին արծաթը և դրա փոխարեն կոբալտ թողնում։

Կան ենթադրություններ, որ անունը կարող է ծագած լինել հին հունարեն՝ κόβαλος (կոբալոս)` «հանք» բառից, որը կարող է ընդհանուր արմատներ ունենալ «կոբոլդ», «գոբլին» և «կոբալտ» բառերի հետ։

94d-բլոկ58.9338.90176832000.4211.8825նախասկզբնականպինդ
28NiՆիկելԾագում է շվեդ.՝ kopparnickel բառից, որը նշանակում է «պղնձագույն հանքաքար»։ Խոսքը վերաբերում էր նիկոլիտ հանքաքարին, որից այն ստացվել էր[16]։104d-բլոկ58.6938.908172831860.4441.9184նախասկզբնականպինդ
29CuՊղինձՓոխառություն է իրանական աղբյուրից, հավանաբար մեդերենից։ Համեմատելի է պարս.՝ birinĵ բառի հետ[11]։

Լատիներեն անվանումը գալիս է Կիպրոս կղզու (հին հունարեն՝ Κύπρος, լատին․՝ Cuprum) անունից, որտեղ արդյունահանվում էր պղինձ[17]։

114d-բլոկ63.5468.961357.7728350.3851.9060նախասկզբնականպինդ
30ZnՑինկԾագում է ունի գերմ.՝ Zinken ` «ծայր» բառից՝ հավանաբար վերաբերելով ցինկի սրածայր բյուրեղներին։ Կարող է ծագած լինել հին պարսկերենից։124d-բլոկ65.387.14692.8811800.3881.6570նախասկզբնականպինդ
31GaԳալիումԳալիումը որպես ազատ մետաղ ստացել է քիմիկոս Լեկոկ դը Բուաբոդրանը, որն այն անվանել է իր հայրենի երկրի` Ֆրանսիայի անունով, որի լատիներեն անվանումն էր Գալիա (լատին․՝ Gallia): Ավելի ուշ մեղադրանքներ են հնչել, թե նա քիմիական տարրն անվանել էր իր անունով, քանի որ նրա անունը` Լեկոկ, նույն կերպ է հնչում, ինչ ֆր.՝ le coq` «աքաղաղ» բառը։ Այդպես է թարգմանվում նաև լատին․՝ gallus բառը։ Սակայն նա պնդել է, որ այդպիսի մտադրություն չի ունեցել[18]։134p-բլոկ69.7235.91302.914626730.3711.8119նախասկզբնականպինդ
32GeԳերմանիումԱնվանվել է Գերմանիայի անունով։144p-բլոկ72.6305.3231211.4031060.322.011.5նախասկզբնականպինդ
33AsՄկնդեղԾագում է հին հունարեն՝ ἀρσενικόν (արսենիկոն) բառից, որն իր հերթին փոխառություն էր ասորերեն՝ ܠܫܢܐܠܐ ܙܐܦܢܝܐ (ալ-զարնիկա)[19] և պարս.՝ زرنيخ (զարնիխ)` «դեղին աուրիպիգմենտ» բառերից։ Առնչվում է նաև հին հունարեն՝ ἀρσενικός (արսենիկոս)` «ուժեղ», «առնական» բառի հետ։

Արսենի հայերեն մեկ այլ անվանումը կապված է նրա միացությունների օգտագործման հետ։ Դրանք կիրառում էին մկների և առնետների դեմ պայքարելու նպատակով, որտեղից էլ ծագել է «մկնդեղ» անվանումը։

154p-բլոկ74.9225.72710908870.3292.181.8նախասկզբնականպինդ
34SeՍելենԾագում է հին հունարեն՝ σελήνη (սելենե)` Լուսին բառից։ Այդպես էր կոչվում նաև Լուսնի աստվածուհին հունական դիցարանում։

Տարրն այդպես է անվանակոչվել այն պատճառով, որ նման է տելուր տարրին, որն իր անվանումն ստացել է Երկիր մոլորակի անունով, որի արբանյակն է Լուսինը։

164p-բլոկ78.9714.814539580.3212.550.05նախասկզբնականպինդ
35BrԲրոմԾագում է հին հունարեն՝ βρῶμος (բրոմոս)` «գարշահոտություն» բառից[20]։ Անվանումն ստացել է բնորոշ հոտի պատաճառով։174p-բլոկ79.9043.1028265.8332.00.4742.962.4նախասկզբնականհեղուկ
36KrԿրիպտոնԾագում է հին հունարեն՝ κρυπτός (կրիպտոս)` «թաքնված» բառից։ Այդ անվանումն է ստացել անգույն, անհոտ, անհամ լինելու և գազային հատկությունների, ինչպես նաև բնության մեջ հազվադեպ հանդիպելու պատճառով։184p-բլոկ83.7980.003749115.79119.930.2483.001×10−4նախասկզբնականգազ
37RbՌուբիդիումԾագում է լատին․՝ rubidus` «մուգ կարմիր» բառից, սպեկտրալ գծի գույնի պատճառով։15s-բլոկ85.4681.532312.469610.3630.8290նախասկզբնականպինդ
38SrՍտրոնցիումԱնվանվել է ստրոնցիանիտ հանքանյութի անունով, որն այդպես է կոչվել Շոտլանդիայում գտնվող Ստրոնթիան բնակավայրի անունով, որտեղ այն առաջին անգամ հայտնաբերվել է։25s-բլոկ87.622.64105016550.3010.95370նախասկզբնականպինդ
39YԻտրիումԾագում է իտերբիտ միներալի անունից, որից առաջին անգամ առանձնացվել է իտրիումը։ Միներալն իր հերթին անվանվել է Շվեդիայի Իտերբի բնակավայրի անունով[Ն 1]։35d-բլոկ88.9064.472179936090.2981.2233նախասկզբնականպինդ
40ZrՑիրկոնիումԱնվանվել է ցիրկոն միներալի անունով, որից առաջին անգամ ստացվել է։ Ցիրկոն բառն իր հերթին ծագում է ասորերեն՝ ܙܐܪܓܥܢܥ (զարգոնո)[21], արաբ․՝ زركون‎‎ (զարքուն) կամ պարս.՝ زرگون (զարգուն) բառերից, որոնք նշանակում են «ոսկեգույն»։45d-բլոկ91.2246.52212846820.2781.33165նախասկզբնականպինդ
41NbՆիոբիումԱնվանվել է հին հունական դիցաբանության հերոսուհի Նիոբեի՝ Տանտալոսի դստեր անունով` նիոբիում և տանտալ քիմիական տարրերի նմանության պատճառով։55d-բլոկ92.9068.57275050170.2651.620նախասկզբնականպինդ
42MoՄոլիբդենԾագում է հին հունարեն՝ μόλυβδος (մոլիբդոս)` «կապար» բառից։ Այդպես է անվանվել մոլիբդենիտի (որից առաջին անգամ առանձնացվել է մոլիբդենի օքսիդը) և գալենիտի` կապարի սուլֆիդի արտաքին նմանության պատճառով։65d-բլոկ95.9510.28289649120.2512.161.2նախասկզբնականպինդ
43TcՏեխնեցիումԾագում է հին հունարեն՝ τεχνητός (տեխնետոս)` «արհեստական» բառից, քանի որ առաջին արհեստականորեն ստացվող տարրն էր։75d-բլոկ[97]1124304538–1.9~ 3×10−9քայքայումիցպինդ
44RuՌութենիումԱնվանվել է Ռուսաստանի անունով, Կիևյան Ռուսիայի լատիներեն էկզոնիմ Ռուտենիայի (լատին․՝ Ruthenia) անունով[22]։85d-բլոկ101.0712.45260744230.2382.20.001նախասկզբնականպինդ
45RhՌոդիումԾագում է հին հունարեն՝ ῥόδον (ռոդոն)` «վարդ» բառից, քանի որ ռոդիումի միացություններին բնորոշ է մուգ բոսորագույնը։95d-բլոկ102.9112.41223739680.2432.280.001նախասկզբնականպինդ
46PdՊալադիումԱնվանվել է Պալաս աստղակերպի անունով, որը հայտնաբերվել էր տարրից երկու տարի առաջ։ Աստղակերպն իր հերթին անվանվել է իմաստության և հաղթանակի աստվածուհի Աթենաս Պալասի անունով։ Պալադիում բառը ծագում է Παλλάδος սեռական հոլովաձևից[23]։105d-բլոկ106.4212.0231828.0532360.2442.200.015նախասկզբնականպինդ
47AgԱրծաթՀայերեն արծաթ, ինչպես և հին հունարեն՝ ἄργυρος (արգիրոս) անվանումը, ծագում է բնիկ հնդեվրոպական * arg՛ «փայլուն, սպիտակավուն» արմատից (-աթ-ով համընկնում է երկաթ բառի հետ)։ Համեմատելի է հին հնդկերեն rajatám, ավեստերեն՝ ərəzata, լատին․՝ argentum, հին իռլանդերեն arggat` «արծաթ» բառերի հետ[11]։115d-բլոկ107.8710.491234.9324350.2351.930.075նախասկզբնականպինդ
48CdԿադմիումԱնվանվել է այն միներալի հին հունարեն՝ καδμεία (կադմեյա) անունով, որից ստանում էին կադմիում։ Միներալն իր անունը ստացել է հին հունական դիցաբանական հերոս Կադմոսի անունից։125d-բլոկ112.418.65594.2210400.2321.690.159նախասկզբնականպինդ
49InԻնդիումԱնվանվել է ինդիումի սպեկտրալ գծի ինդիգո գույնի անունով։ Ինդիգո բառն իր հերթին ծագում է իսպ.՝ indico և հոլանդերեն indigo (պորտուգալերեն endego-ից), լատին․՝ indicum, հին հունարեն՝ ἰνδικόν (ինդիկոն) ձևերից, որոնք նշանակում են «կապույտ ներկ Հնդկաստանից»։135p-բլոկ114.827.31429.7523450.2331.780.25նախասկզբնականպինդ
50SnԱնագՀայերեն անվանումը փոխառություն է խուռիերեն anagi ձևից, որն իր հերթին հավանաբար ծագում է շումերերեն, ապա աքքադերեն՝ anāku ձևից[11]։

Լատիներեն անվանումը հավանաբար ունի կելտական ծագում[24]։

145p-բլոկ118.717.265505.0828750.2281.962.3նախասկզբնականպինդ
51SbԾարիրՀայերեն անվանումը փոխառություն է ասորերեն՝ səδiδā բառից[11]։

Լատիներեն անվանումը ծագում է հին հունարեն՝ στίβι (ստիբի), στίμμι (ստիմմի) ձևերից, որոնք հավանաբար ծագում են արաբերեն կամ եգիպտերեն sdm արմատից, որը նշանակում է «աչքի ներկ»։

155p-բլոկ121.766.697903.7818600.2072.050.2նախասկզբնականպինդ
52TeՏելուրԾագում է լատին․՝ tellus ` Երկիր բառի telluris սեռական հոլովաձևից։165p-բլոկ127.606.24722.6612610.2022.10.001նախասկզբնականպինդ
53IՅոդԾագում է հին հունարեն՝ ἰώδης ` «մանուշակագույն» բառից[25], որը կապված է ծովային ջրիմուռների մոխրի և խիտ ծծմբական թթվի հետ ֆրանսիացի քիմիկոս Բեռնար Կուրտուայի կատարած փորձերի ընթացքում ստացված գոլորշու գույնի հետ։175p-բլոկ126.904.933386.85457.40.2142.660.45նախասկզբնականպինդ
54XeՔսենոնԾագում է հին հունարեն՝ ξένος ` «օտար» բառից։185p-բլոկ131.290.005894161.4165.030.1582.603×10−5նախասկզբնականգազ
55CsՑեզիումԾագում է լատին․՝ caesius «երկնագույն կապույտ» բառից։ Տարրի հայտորոշումն առաջին անգամ կատարվել է սպեկտրի երկու վառ կապույտ գծերի միջոցով։ Ցեզիումն առաջին տարրն է, որը հայտնաբերվել է սպեկտրասկոպի միջոցով[26]։16s-բլոկ132.911.93301.599440.2420.793նախասկզբնականպինդ
56BaԲարիումԾագում է հին հունարեն՝ βαρύς ` «ծանր», քանի որ բարիումի օքսիդն ունի այդպիսի նյութերի համար անսովոր բարձր խտություն։ Հեմֆրի Դևին տարրն այդպես է անվանել, քանի որ այն ի սկզբանե գտնվել է բարիտ միներալում[27]։26s-բլոկ137.333.51100021700.2040.89425նախասկզբնականպինդ
57LaԼանթանԾագում է հին հունարեն՝ λανθάνω ` «թաքնվում եմ» բառից։f-block groups6f-բլոկ138.916.162119337370.1951.139նախասկզբնականպինդ
58CeՑերիումԱնվանվել է ի պատիվ Սերես աստղակերպի, որը հայտնաբերվել էր երկու տարի առաջ։ Աստղակերպը, որն այժմ դասակարգվում է որպես գաճաճ մոլորակ, անվանվել է հռոմեական դիցարանի պտղաբերության աստվածուհի Կերեսի անունով։ «Կերես» բառը ծագում է հնդեվրոպական նախալեզվի *ker արմատից, որը նշանակում է «աճել»[28][29]։f-block groups6f-բլոկ140.126.770106837160.1921.1266.5նախասկզբնականպինդ
59PrՊրազեոդիմԾագում է հին հունարեն՝ πράσιος ` «բաց կանաչ» и δίδυμος` «երկվորյակ» բառերից։ Անվանումն ստացել է այն պատճառով, որ պրազեդիումը և նեոդիմն անջատվում են դիդիմիում նյութից[Ն 2]։f-block groups6f-բլոկ140.916.77120837930.1931.139.2նախասկզբնականպինդ
60NdՆեոդիմԾագում է հին հունարեն՝ νέος ` «նոր» и δίδυμος` «երկվորյակ» բառերից, քանի որ պրազեդիումը և նեոդիմն անջատվում են դիդիմիում նյութից[Ն 2]։f-block groups6f-բլոկ144.247.01129733470.191.1441.5նախասկզբնականպինդ
61PmՊրոմեթիումՏարրն անվանվել է առասպելական հերոս Պրոմեթևսի անունով, որը Զևսից կրակ էր գողացել և փոխանցել մարդկանց։f-block groups6f-բլոկ[145]7.2613153273–1.132×10−19քայքայումիցպինդ
62SmՍամարիումԱնվանումը կապված է սամարսկիտ միներալի հետ, որից այն առաջին անգամ առանձնացվել է։ Վերջինս իր հերթին անվանվել է ինժեներ Վասիլի Սամարսկի-Բիխովեցի անունով։f-block groups6f-բլոկ150.367.52134520670.1971.177.05նախասկզբնականպինդ
63EuԵվրոպիումԱնվանվել է Եվրոպա մայրցամաքի անունով, որտեղ այն հայտնաբերվել է։ Մայրցամաքն իր հերթին անվանվել է փյունիկյան առասպելական արքայադուստր Եվրոպայի անունով։f-block groups6f-բլոկ151.965.244109918020.1821.22նախասկզբնականպինդ
64GdԳադոլինիումԱնվանվել է ի պատիվ ֆինն քիմիկոս Յոհան Գադոլինի[30], որը Հյուսիսային Եվրոպայի երկրներում քիմիայի հիմնադիրներից է և հայտնաբերել է իտրիումը։ Նրա անունով է կոչվում նաև գադոլինիտ միներալը։f-block groups6f-բլոկ157.257.90158535460.2361.26.2նախասկզբնականպինդ
65TbՏերբիումԱնվանվել է Շվեդիայի Իտերբի բնակավայրի անունով[Ն 1]։f-block groups6f-բլոկ158.938.23162935030.1821.21.2նախասկզբնականպինդ
66DyԴիսպրոզիումԾագում է հին հունարեն՝ δυσπρόσιτος ` «դժվարամատչելի» բառից։f-block groups6f-բլոկ162.508.540168028400.171.225.2նախասկզբնականպինդ
67HoՀոլմիումԱնվանվել է Ստոկհոլմքաղաքի հին լատիներեն Հոլմիա (Holmia) անվանմամբ։f-block groups6f-բլոկ164.938.79173429930.1651.231.3նախասկզբնականպինդ
68ErԷրբիումԱնվանվել է Շվեդիայի Իտերբի բնակավայրի անունով[Ն 1]։f-block groups6f-բլոկ167.269.066180231410.1681.243.5նախասկզբնականպինդ
69TmԹուլիումԱնվանվել է հեռավոր հյուսիսում գտնվող առասպելական երկրի հին հռոմեական և հունական Թուլե (հին հունարեն՝ Θούλη) անունով, որը հավանաբար Սկանդինավիան էր։f-block groups6f-բլոկ168.939.32181822230.161.250.52նախասկզբնականպինդ
70YbԻտերբիումԱնվանումը ստացել է իտերբիայից՝ իտերբիումի օքսիդային միացությունից։ Իտերբիան իր հերթին անվանվել է Շվեդիայի Իտերբի բնակավայրի անունով[Ն 1]։f-block groups6f-բլոկ173.056.90109714690.1551.13.2նախասկզբնականպինդ
71LuԼուտեցիումԱնվանվել է Փարիզի անունով` քաղաքի լատիներեն Լյուտեցիա (Lutetia) անունով (գալերենից թարգմանաբար նշանակում է «ցեխոտ տեղ»)։36d-բլոկ174.979.841192536750.1541.270.8նախասկզբնականպինդ
72HfՀաֆնիումԱնվանվել է Կոպենհագենի անունով` քաղաքի լատիներեն Հաֆնիա (Hafnia) անունով։46d-բլոկ178.4913.31250648760.1441.33նախասկզբնականպինդ
73TaՏանտալՏարրն անվանվել է հին հունական դիցաբանության հերոս Տանտալոսի անունով[31]։56d-բլոկ180.9516.69329057310.141.52նախասկզբնականպինդ
74WՎոլֆրամԾագում է գերմ.՝ Wolf Rahm` «գայլի փրփուր» անվանումից, ինչը պայմանավորված է նրանով, որ անագի հանքաքարերի հետ հանդիպող վոլֆրամը խանգարում էր անագի հալույթի ստացմանը` այն վերածելով խարամների փրփուրի)։66d-բլոկ183.8419.25369558280.1322.361.3նախասկզբնականպինդ
75ReՌենիումԾագում է Հռենոս գետի լատիներեն Rhenus անվանումից76d-բլոկ186.2121.02345958690.1371.97×10−4նախասկզբնականպինդ
76OsՕսմիումԾագում է հին հունարեն՝ ὀσμή ` «հոտ» բառից` օսմիումի քառօքսիդիգարշահոտ լինելու պաճառով։86d-բլոկ190.2322.59330652850.132.20.002նախասկզբնականպինդ
77IrԻրիդիումԾագում է հին հունարեն՝ ἶρις ` «ծիածան» բառից` իրիդիումի աղերի բազմերանգ գույների պատճառով։96d-բլոկ192.2222.56271947010.1312.200.001նախասկզբնականպինդ
78PtՊլատինԱնունը տրվել է իսպանացի կոնկիստադորների կողմից, որոնք 16-րդ դարի կեսերին Հարավային Ամերիկայում առաջին անգամ հանդիպեցին նոր մետաղի, որը նման էր արծաթի (իսպ.՝ plata)։ Տարրի անվանումը բառացիորեն նշանակում է «փոքրիկ արծաթ», «արծաթիկ»[32]։ Պլատինը երկար ժամանակ կիրառություն չէր գտնում բացառիկ դժվարահալության պատճառով և արծաթից երկու անգամ էժան էր գնահատվում[33]։106d-բլոկ195.0821.452041.440980.1332.280.005նախասկզբնականպինդ
79AuՈսկիՀայերեն անվանումը չունի հավաստի ստուգաբանություն․ կասկածելի են և՛ հնդեվրոպական մեկնաբանությունները (օրինակ՝ *aues- «լուսավորել» արմատից), և՛ ոչ հնդեվրոպական (փոխառության) վարկածները (հմմտ․ ֆիններեն՝ aske «պղինձ» և շումերերեն guškin «ոսկի»)[11]։

Լատիներեն Aurum անվանումը նշանակում է «շողացող լուսաբաց»։

116d-բլոկ196.9719.31337.3331290.1292.540.004նախասկզբնականպինդ
80HgՍնդիկՀայերեն անվանման ստուգաբանությունն անհայտ է[11]։

Լատիներեն անվանումը ծագում է հին հունարեն՝ ὕδωρ ջուր և ἀργυρός արծաթ (hydor and argyros) բառերից և բառացիորեն թարգմանվում է «հեղուկ արծաթ», քանի որ սենյակային ջերմաստիճանում հեղուկ վիճակում է և ունի արծաթյա փայլ։

126d-բլոկ200.5913.534234.43629.880.142.000.085նախասկզբնականհեղուկ
81TlԹալիումԾագում է հին հունարեն՝ θαλλός` «կանաչ, մատղաշ ճյուղ» բառերից։ Անվանումն ստացել է սպեկտրի բնորոշ կանաչ գծերի և բոցի կանաչ գույնի պատճառով։136p-բլոկ204.3811.8557717460.1291.620.85նախասկզբնականպինդ
82PbԿապարՀայերեն անվանումը փոխառություն է ասորերեն՝ qapār կամ իրանական *kapar ձևերից։ Ավելի քիչ հավանական է հին հունարեն՝ καππαρις բառից, որն ունի կրկնակ π։ Կապպար ձևը ծագում է արաբ․՝ qabbār‎‎ ձևից[11]։

Հյուբշմանը համարում է փոխառություն հունարենից, Աճառյանը՝ ասորերենից կամ պահլավերենից։

146p-բլոկ207.211.34600.6120220.1291.87 (Օքսիդացման աստիճան)
2.33 (4+)		14նախասկզբնականպինդ
83BiԲիսմութԾագում է գերմ.՝ Wismuth բառից, որը հավանաբար weisse Masse` «սպիտակ զանգված» արտահայտության աղավաղված ձևն է։156p-բլոկ208.989.78544.718370.1222.020.009նախասկզբնականպինդ
84PoՊոլոնիումԱնվանվել է տարրը հայտնաբերողներից Մարի Կյուրիի հայրենիքի` Լեհաստանի անունով` երկրի լատիներեն Պոլոնիա (Polonia) անվանումով։166p-բլոկ[209]9.1965271235–2.02×10−10քայքայումիցպինդ
85AtԱստատԾագում է հին հունարեն՝ ἄστατος (աստատոս)` «անկայուն» բառից։176p-բլոկ[210](8.91–8.95)575610–2.23×10−20քայքայումիցunknown phase
86RnՌադոնԱնվանումն ստացվել է radium emanation բառերի կրճատումից, քանի որ ռադոնն առաջանում է ռադիում տարրի ռադիոակտիվ քայքայումից։186p-բլոկ[222]0.00973202211.30.0942.24×10−13քայքայումիցգազ
87FrՖրանցիումԱնվանվել է Ֆրանսիայի անունով, որտեղ առաջին անգամ ստացվել է Փարիզի Կյուրի ինստիտուտում։17s-բլոկ[223](2.48)281890–>0.79[34]~ 1×10−18քայքայումիցանհայտ
88RaՌադիումԾագում է լատին․՝ radius` «ճառագայթ» բառից` ճառագայթաակտիվ լինելու պատճառով։27s-բլոկ[226]5.597320100.0940.99×10−7քայքայումիցպինդ
89AcԱկտինիումԾագում է հին հունարեն՝ ἀκτίς` «ճառագայթ» բառից։f-block groups7f-բլոկ[227]10132334710.121.15.5×10−10քայքայումիցպինդ
90ThԹորիումԱնվանվել է սկանդինավյան դիցարաբանությունում ամպրոպի աստված Թորի անունով։f-block groups7f-բլոկ232.0411.7211550610.1131.39.6նախասկզբնականպինդ
91PaՊրոտակտինիումՏարրն այդպես է անվանվել, քանի որ 231Pa-ի α-քայքայման ժամանակ առաջանում է ակտինիում (227Ac)։f-block groups7f-բլոկ231.0415.3718414300–1.51.4×10−6քայքայումիցպինդ
92UՈւրան (տարր)Անվանվել է Ուրան մոլորակի անունով, որը հայտնաբերվել էր ութ տարի առաջ՝ 1781 թվականին։ Մոլորակն անվանվել է հունական դիցարաբանության երկնքի աստված Ուրանոսի (հին հունարեն՝ Οὐρανός) անունով։f-block groups7f-բլոկ238.0319.11405.344040.1161.382.7նախասկզբնականպինդ
93NpՆեպտունիումԱնվանումն ստացել է Նեպտուն մոլորակի անունից, որն իր հերթին անվանվել է հռոմեական դիցարանի օվկիանոսների աստված Նեպտունի անունով։f-block groups7f-բլոկ[237]20.459174273–1.36≤ 3×10−12քայքայումիցպինդ
94PuՊլուտոնիումԱնվանվել է Արեգակնային համակարգի Պլուտոն մոլորակի անունով[Ն 3]` ուրանի և նեպտունիումի համանմանությամբ։ Մոլորակն իր հերթին անվանումն ստացել է Պլուտոն աստծո անունից։f-block groups7f-բլոկ[244]19.85912.53501–1.28≤ 3×10−11քայքայումիցպինդ
95AmԱմերիցիումԱնվանվել է Ամերիկա աշխարհամասի անունով (եվրոպիումի համանմանությամբ), քանի որ հայտնաբերվել է Միացյալ Նահանգներում։ «Ամերիկա» անվանումն իր հերթին ծագում է ֆլորենտացի ծովագնաց Ամերիգո Վեսպուչիի անունից։f-block groups7f-բլոկ[243]1214492880–1.13–սինթեզվածպինդ
96CmԿյուրիումԱնվանվել է Պիեռ և Մարի Կյուրիների անունով, որոնք հայտնաբերել են ռադիումը և ռադիոակտիվությունը։f-block groups7f-բլոկ[247]13.5116133383–1.28–սինթեզվածպինդ
97BkԲերկլիումԱնվանվել է Բերքլի քաղաքի անունով, որտեղ առաջին անգամ ստացվել է Կալիֆոռնիայի համալսարանում։ Քաղաքն անվանվել է Ջորջ Բերքլիի անունով։f-block groups7f-բլոկ[247]14.7812592900–1.3–սինթեզվածպինդ
98CfԿալիֆորնիումԱնվանվել է Բերքլիի Կալիֆոռնիայի համալսարանի անունով, որտեղ առաջին անգամ ստացվել է։ Ինչպես գրել են հեղինակները, այս անունն ընտրելով` նրանք ցանկանում էին նշել, որ իրենց համար նույնքան դժվար էր նոր տարր հայտնաբերելը, որքան մեկ դար առաջ Ամերիկայի նորաբնակների համար Կալիֆոռնիա հասնելը։f-block groups7f-բլոկ[251]15.11173(1743)–1.3–սինթեզվածպինդ
99EsԷյնշտեյնիումԱնվանվել է ի պատիվ Ալբերտ Այնշտայնի, տեսական ֆիզիկայի բնագավառում կատարած աշխատանքի համար։f-block groups7f-բլոկ[252]8.841133(1269)–1.3–սինթեզվածպինդ
100FmՖերմիումԱնվանվել է ի պատիվ իտալացի ֆիզիկոս Էնրիկո Ֆերմիի։f-block groups7f-բլոկ[257](9.7)(1125)[35]
(1800)[36]		––1.3–սինթեզվածանհայտ
101MdՄենդելեվիումԱնվանվել է ի պատիվ Դմիտրի Մենդելեևի, որը ստեղծել է քիմիական տարրերի պարբերական աղյուսակը։f-block groups7f-բլոկ[258](10.3)(1100)––1.3–սինթեզվածանհայտ
102NoՆոբելիումԱնվանվել է ի պատիվ Ալֆրեդ Նոբելի։f-block groups7f-բլոկ[259](9.9)(1100)––1.3–սինթեզվածանհայտ
103LrԼոուրենսիումԱնվանվել է ի պատիվ ցիկլատրոնի հայտնագործող, ֆիզիկոս Էռնեստ Լոուրենսի։37d-բլոկ[266](14.4)(1900)––1.3–սինթեզվածանհայտ
104RfՌեզերֆորդիումԱնվանվել է ի պատիվ անգլիացի մեծանուն ֆիզիկոս Էռնեստ Ռեզերֆորդի։47d-բլոկ[267](17)(2400)(5800)–––սինթեզվածանհայտ
105DbԴուբնիումԱնվանվել է Դուբնա քաղաքի անունով։ Այստեղ է գտնվում է Միջուկային հետազոտությունների միացյալ ինստիտուտը, որտեղ հայտնաբերվել է տարրը։57d-բլոկ[268](21.6)–––––սինթեզվածանհայտ
106SgՍիբորգիումԱնվանվել է ի պատիվ ամերիկացի ֆիզիկոս Գլեն Սիբորգի, որը մասնակցել է պլուտոնիումի և ինը այլ տրանսուրան տարրերի հայտնաբերմանը, առաջարկել ակտինիդների տեսությունը։67d-բլոկ[269](23–24)–––––սինթեզվածանհայտ
107BhԲորիումԱնվանվել է ի պատիվ դանիացի ֆիզիկոս Նիլս Բորի, որը հիմնարար ներդրում է ունեցել ատոմի կառուցվածքի և քվանտային մեխանիկայի ուսումնասիրության բնագավառում։77d-բլոկ[270](26–27)–––––սինթեզվածանհայտ
108HsՀասիումԱնվանվել է ի պատիվ Գերմանիայի Հեսսեն երկրամասի։ Հասսիան ( լատին․՝ Hassia) միջնադարյան Հեսսեն իշխանության լատիներեն անվանումն է։ Հասիում տարրը սինթեզվել է Ծանր իոնների հետազոտության կենտրոնում, որը գնվում է Հեսսեն երկրամասի կենտրոն Դարմշտադտ քաղաքում։87d-բլոկ[269](27–29)–––––սինթեզվածանհայտ
109MtՄայտներիումԱնվանվել է ի պատիվ ավստրիացի ֆիզիկոս Լիզա Մայտների, որը մասնակցել է միջուկի ճեղքման հայտնաբերմանը։97d-բլոկ[278](27–28)–––––սինթեզվածանհայտ
110DsԴարմշտադտիումԱնվանվել է ի պատիվ Դարմշտադտ քաղաքի, որտեղ հայտնաբերվել է Ծանր իոնների հետազոտության կենտրոնում։107d-բլոկ[281](26–27)–––––սինթեզվածանհայտ
111RgՌենտգենիումԱնվանվել է ի պատիվ հայտնի գերմանացի ֆիզիկոս, Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր Վիլհելմ Ռենտգենի, որը հայտնաբերել է ռենտգենյան ճառագայթները։117d-բլոկ[282](22–24)–––––սինթեզվածանհայտ
112CnԿոպեռնիցիումԱնվանվել է ի պատիվ Նիկոլայ Կոպեռնիկոսի։127d-բլոկ[285](14.0)(283±11)(340±10)–––սինթեզվածանհայտ
113NhՆիհոնիումԱնվանվել է ի պատիվ Ճապոնիայի։ Նիհոն անվանումը Ճապոնիայի ինքնանվանումն է, որը նշանակում է «ծագող արևի երկիր»։137p-բլոկ[286](16)(700)(1400)–––սինթեզվածանհայտ
114FlՖլերովիումԱնվանվել է ի պատիվ խորհրդային միջուկային ֆիզիկայի բնագավառում առաջատար գիտնական և Միջուկային հետազոտությունների միացյալ ինստիտուտի հիմնադիր Գեորգի Ֆլյորովի, որի գլխավորած խումբը սինթեզել է պարբերական աղյուսակի 102-110 կարգաթվով տարրերը։147p-բլոկ[289](11.4±0.3)(284±50)––––սինթեզվածանհայտ
115McՄոսկովիումԱնվանվել է ի պատիվ Մոսկվայի մարզի, որտեղ հայտնաբերվել է Դուբնա գիտական քաղաքում։157p-բլոկ[290](13.5)(700)(1400)–––սինթեզվածանհայտ
116LvԼիվերմորիումԱնվանվել է ի պատիվ Կալիֆոռնիայի Լիվերմոր քաղաքում գտնվող Լոուրենսի անվան Լիվերմորի ազգային լաբորատորիայի, որը մասնակցել է տարրի հայտնաբերմանը։ Քաղաքն իր հերթին անվանվել է կալիֆոռնիացի ագարակատեր Ռոբերտ Լիվերմորի անունով։167p-բլոկ[293](12.9)(700)(1100)–––սինթեզվածանհայտ
117TsԹենեսսինԱնվանվել է ի պատիվ ԱՄՆ-ի Թենեսի նահանգի, որտեղ գտնվում են Օք Ռիջի ազգային լաբորատորիան, Վանդերբիլթի համալսարանը և Թենեսիի համալսարանը, որոնք մեծ ներդրում են ունեցել գերծանր տարրերի սինթեզման գործում։

«Թենեսի» անվանումը ծագում է չերոկիական Թանասի (չերոկի` ᏔᎾᏏ) բնակավայրի անունից։

177p-բլոկ[294](7.1–7.3)(700)(883)–––սինթեզվածանհայտ
118OgՕգանեսոնԱնվանվել է ի պատիվ մեծանուն ֆիզիկոս Յուրի Հովհաննիսյանի, որի գլխավորած խումբը սինթեզել է պարբերական աղյուսակի 114-118 կարգաթվով տարրերը։ Հովհաննիսյանն այժմ կենդանի միակ գիտնականն է, որի անունով քիմիական տարր է անվանակոչվել։187p-բլոկ[294](7)(325±15)(450±10)–––սինթեզվածանհայտ

Տես նաև խմբագրել

Քիմիական տարրեր

Նշումներ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Շվեդիայի Իտերբի բնակավայրի մոտակայքում գտնվող հանքում հայտնաբերվել են մի շարք քիմիական տարրեր։ Բնակավայրի անունով չորս տարր է անվանվել՝ իտրիում (Y), տերբիում (Tb), էրբիում (Er), իտերբիում (Yb):
  2. ↑ 2,0 2,1 Դիդիմիում նյութը սկզբում սխալմամբ համարվել է առանձին քիմիական տարր։ Ավելի ուշ պարզվել է, որ նրա քայքայումից ստացվում են պրազեդիում (Pr) և նեոդիմ (Nd) տարրերը։ Մետաղներն ունեն տարբեր գույնի աղեր, որոնք օգնում են տարբերել դրանք։
  3. ↑ Պլուտոնիումի անվանակոչման ժամանակ Պլուտոնը դեռևս համարվում էր Արեգակնային համակարգի իններորդ մոլորակը։ 2006 թվականին Միջազգային աստղագիտական միության որոշմամբ Պլուտոնը դասվել է գաճաճ մոլորակների շարքին։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ IUPAC, Compendium of Chemical Terminology, 2nd ed. (the "Gold Book") (1997). Online corrected version:  (2006–) "chemical element". doi:10.1351/goldbook.C01022
  2. ↑ «Periodic Table – Royal Society of Chemistry». www.rsc.org (անգլերեն).
  3. ↑ «Online Etymology Dictionary». etymonline.com (անգլերեն).
  4. ↑ Harper, Douglas. «hydrogen | Etymology, origin and meaning of hydrogen by etymonline». www.etymonline.com (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 11-ին.
  5. ↑ Harper, Douglas. «beryl | Etymology, origin and meaning of beryl by etymonline». www.etymonline.com (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 10-ին.
  6. ↑ Shipley, Joseph T. (2001). The Origins of English Words: A Discursive Dictionary of Indo-European Roots. JHU Press. ISBN 9780801867842.
  7. ↑ Harper, Douglas. «oxygen | Etymology, origin and meaning of oxygen by etymonline». www.etymonline.com (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 11-ին.
  8. ↑ Библейская симфония с еврейским и греческим словарём
  9. ↑ Harper, Douglas. «aluminum | Etymology, origin and meaning of aluminum by etymonline». www.etymonline.com (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 11-ին.
  10. ↑ Harper, Douglas. «phosphorus | Etymology, origin and meaning of phosphorus by etymonline». www.etymonline.com (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 11-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 11,6 11,7 11,8 Ջահուկյան, Գ. Բ. (2010). Հայերեն ստուգաբանական բառարան. Երևան: Ասողիկ. ISBN 978-9939-50-121-5. OCLC 787877496.
  12. ↑ Mallory & Adams (2006). The Oxford introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European world. Oxford University Press.
  13. ↑ Harper, Douglas. «chlorine | Etymology, origin and meaning of chlorine by etymonline». www.etymonline.com (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 11-ին.
  14. ↑ Harper, Douglas. «calcium | Etymology, origin and meaning of calcium by etymonline». www.etymonline.com (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 11-ին.
  15. ↑ Harper, Douglas. «chromium | Etymology, origin and meaning of chromium by etymonline». www.etymonline.com (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 11-ին.
  16. ↑ Harper, Douglas. «nickel | Etymology, origin and meaning of nickel by etymonline». www.etymonline.com (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 11-ին.
  17. ↑ Harper, Douglas. «copper | Etymology, origin and meaning of copper by etymonline». www.etymonline.com (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 11-ին.
  18. ↑ Weeks, Mary Elvira (1932-09). «The discovery of the elements. XV. Some elements predicted by Mendeleeff». Journal of Chemical Education. 9 (9): 1605. doi:10.1021/ed009p1605. ISSN 0021-9584.
  19. ↑ Harper, Douglas. «arsenic | Etymology, origin and meaning of arsenic by etymonline». www.etymonline.com (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 11-ին.
  20. ↑ Harper, Douglas. «bromine | Etymology, origin and meaning of bromine by etymonline». www.etymonline.com (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 11-ին.
  21. ↑ Pearse, Roger. «Oriental Fathers: Syriac Literature». www.tertullian.org. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 11-ին.
  22. ↑ Magocsi, Paul R. (1996 թ․ հունվարի 1). A History of Ukraine (անգլերեն). University of Toronto Press. ISBN 978-0-8020-7820-9.
  23. ↑ Harper, Douglas. «palladium | Etymology, origin and meaning of palladium by etymonline». www.etymonline.com (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 12-ին.
  24. ↑ «Tin | The American Heritage Dictionary entry:». www.ahdictionary.com. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 10-ին.
  25. ↑ Harper, Douglas. «iodine | Etymology, origin and meaning of iodine by etymonline». www.etymonline.com (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 12-ին.
  26. ↑ Harper, Douglas. «cesium | Etymology, origin and meaning of cesium by etymonline». www.etymonline.com (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 12-ին.
  27. ↑ Harper, Douglas. «barium | Etymology, origin and meaning of barium by etymonline». www.etymonline.com (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 12-ին.
  28. ↑ Campbell, Mike. «Meaning, origin and history of the name Ceres». Behind the Name (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 10-ին.
  29. ↑ Harper, Douglas. «cereal | Etymology, origin and meaning of cereal by etymonline». www.etymonline.com (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 12-ին.
  30. ↑ Pyykkö, Pekka (2015-08). «Magically magnetic gadolinium». Nature Chemistry (անգլերեն). 7 (8): 680–680. doi:10.1038/nchem.2287. ISSN 1755-4349.
  31. ↑ Harper, Douglas. «tantalus | Etymology, origin and meaning of tantalus by etymonline». www.etymonline.com (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 12-ին.
  32. ↑ Woods, Ian (2004). The Elements: Platinum. Benchmark Books. ISBN 978-0-7614-1550-3.
  33. ↑ Harper, Douglas. «platinum | Etymology, origin and meaning of platinum by etymonline». www.etymonline.com (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 12-ին.
  34. ↑ Originally assessed as 0.7 by Pauling but never revised after other elements' electronegativities were updated for precision. Predicted to be higher than that of caesium.
  35. ↑ Konings, Rudy J. M.; Beneš, Ondrej. «The Thermodynamic Properties of the 𝑓-Elements and Their Compounds. I. The Lanthanide and Actinide Metals». Journal of Physical and Chemical Reference Data. doi:10.1063/1.3474238.
  36. ↑ «Fermium». RSC.
Տարրերի Պարբերական աղյուսակը

HHe
LiBeBCNOFNe
NaMgAlSiPSClAr
KCaScTiVCrMnFeCoNiCuZnGaGeAsSeBrKr
RbSrYZrNbMoTcRuRhPdAgCdInSnSbTeIXe
CsBaLaCePrNdPmSmEuGdTbDyHoErTmYbLuHfTaWReOsIrPtAuHgTlPbBiPoAtRn
FrRaAcThPaUNpPuAmCmBkCfEsFmMdNoLrRfDbSgBhHsMtDsRgUubUutUuqUupUuhUusUuo

Ալկալիական մետաղներՀողալկալիական մետաղներԼանթանիդներԱկտինիդներԱնցումային մետաղներԱյլ մետաղներՄետաղանմաններԱյլ ոչ մետաղներներԱղածիններ կամ հալոգեններԱզնիվ գազեր
 
Ստացված է «https:https://www.how.com.vn/wiki/index.php?lang=hy&q=Քիմիական_տարրերի_ցանկ&oldid=9718859» էջից
🔥 Top keywords: Գլխավոր էջՀայոց ցեղասպանությունՀայոց ցեղասպանության զոհերի հուշահամալիրՄեծ Եղեռնի զոհերի հիշատակի օրԱպրիլի 24Սպասարկող:ՈրոնելՀայաստանՏոտոԳեյմինգԱնմոռուկՍպասարկող:ՎերջինփոփոխություններըԱնկլավ և էքսկլավԱլմա-Աթայի հռչակագիրՋահերով երթՔութեշՏավուշի մարզՇառլ ԱզնավուրՀայաստանի տոների և հիշատակի օրերի ցանկՍևանա լիճԵղիշե ՉարենցԲագրատ ԳալստանյանՀամո ՍահյանՈսկեպարՎարդանանք (պատմավեպ)Հովհաննես ԹումանյանՊարույր ՍևակՍուրեն Պետրոսյան (քաղաքական գործիչ)Սեռական հարաբերությունՀայոց ցեղասպանության ճանաչումՍուրբ Հովհաննես մատուռ (Հարթագյուղ)ՋրծաղիկԿոմիտասԳարեգին ՆժդեհՀայերենի այբուբենՀայաստանի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանումՀայաստանի առաջին հանրապետությունԿառլես ՊուչդեմոնԾաղկեվանք (Արա լեռ)Վահան ՏերյանՋուր