Մոլորակ

Մոլորակ (անգլ.՝ planet, հուն․՝ πλανήτης, այլ ձև՝ հին-հունարեն՝ πλάνης - «ճանապարհորդ»), երկնային մարմին է, որը պտտվում է ուղեծրով աստղի կամ նրա մնացորդների շուրջ, բավարար զանգվածով, որպեսզի դառնա շրջանաձև սեփական ձգողականության ազդեցության տակ, բայց ոչ բավարար, որպեսզի սկսվի ջերմամիջուկային ռեակցիա, և որը կարողացել է մաքրել իր շրջակայքը պլանետեզեմալներից։

Մոլորակները կարելի է բաժանել երկու հիմնական խմբերի՝ մեծ, ցածր խտություն ունեցող գազային հսկաներ և ավելի փոքր Երկրային խմբի մոլորակներ, որոնք ունեն պինդ մակերևույթ։ Համաձայն Միջազգային աստղագիտական միության սահմանմանը՝ Արեգակնային համակարգում կա 8 մոլորակ։ Նրանք են՝ (Արեգակից ունեցած հեռավորության) - չորս երկրանման՝ Մերկուրի, Վեներա, Երկիր, Մարս, ապա չորս գազային հսկաներ՝ Յուպիտեր, Սատուրն, Ուրան և Նեպտուն։ Արեգակնային համակարգում կան նաև առնվազն 5 գաճաճ մոլորակներ՝ Պլուտոն (մինչև 2006 թվականը համարվում էր մոլորակ), Մակեմակե, Հոմեա, Էրիս և Սերես։ Բացի Մերկուրիից և Վեներայից բոլոր մոլորակների շուրջ պտտվում է առնվազն մեկ արբանյակ։

Սկսած 1992 թվականից, երբ գիտնականները սկսեցին հայտնաբերել հարյուրավոր այլ մոլորակներ այլ աստղերի շուրջ, որոնք անվանվեցին էկզոմոլորակներ, ապացուցվեց, որ գոյություն ունեն ամբողջ գալակտիկայում և դրանցից շատերի առանձնահատկությունները նման են Արեգակնային համակարգի մոլորակների առանձնահատկություններին։ 2011 թվականի նոյեմբերի վերջի տվյալներով արդեն հայտնաբերվել է 695 էկզոմոլորակ, ինչպես գազային հսկաներ, այնպես էլ երկրային խմբի մոլորակներ։

Արեգակնային համակարգ խմբագրել

Ժամանակակից «մոլորակ» եզրույթի սահմանման համաձայն, որը տրված է ՄԱՄ-ի կողմից, համակարգում կա 8 մոլորակ և 5 թզուկ մոլորակ (փակագծերում տրված է մոլորակների հին հայկական անունները)^[1]։

Մերկուրի (Փայլածու)
Վեներա (Արուսյակ)
Երկիր
Մարս (Հրատ)
Յուպիտեր (Լուսնթագ)
Սատուրն (Երևակ)
Ուրան
Նեպտուն

Ամենամեծը Յուպիտերն է (318 երկրային զանգված), իսկ ամենափոքրը Մերկուրին (0,055 երկրային զանգված)։

Մոլորակների և թզուկ մոլորակների համեմատման աղյուսակ խմբագրել

Մոլորակների և թզուկ մոլորակների համեմատման աղյուսակ
	Անուն	Հասարակածային տրամագիծ^[a]	Զանգված^[a]	Ուղեծրային շառավիղ^[a]	Պտտման պարբերություն (տարի)^[a]	Թեքությունը Արեգակի հասարակածի նկատմամբ	Ուղեծրի շեղվածությունը	Պտտման պարբերություն (օրը)	Արբանյակներ^[c]	Օղակներ	Մթնոլորտ	Հայտնագործում
Երկրային խումբ	Մերկուրի	0,382	0,06	0,39	0,24	3,38	0,206	58,64	0	չունի	նվազագույն
	Վեներա	0,949	0,82	0,72	0,62	3,86	0,007	−243,02	0	չունի	CO₂, N₂
	Երկիր^[b]	1,00	1,00	1,00	1,00	7,25	0,017	1,00	1	չունի	N₂, O₂
	Մարս	0,532	0,11	1,52	1,88	5,65	0,093	1,03	2	չունի	CO₂, N₂
Գազային հսկաներ	Յուպիտեր	11,209	317,8	5,20	11,86	6,09	0,048	0,41	67	ունի	H₂, He
	Սատուրն	9,449	95,2	9,54	29,46	5,51	0,054	0,43	62	ունի	H₂, He
	Ուրան	4,007	14,6	19,22	84,01	6,48	0,047	−0,72	27	ունի	H₂, He	13 մարտի 1781
	Նեպտուն	3,883	17,2	30,06	164,8	6,43	0,009	0,67	14	ունի	H₂, He	23 սեպտեմբեր 1846
Գաճաճ մոլորակներ
	Ցերերա	0,08	0,0002	2,5—3,0	4,60	10,59	0,080	0,38	0	չունի	չունի	1 հունվար 1801
	Պլուտոն	0,19	0,0022	29,7—49,3	248,09	17,14	0,249	−6,39	5	չունի	ժամանակավոր^[d]	18 փետրվար 1930
	Հոմեա	0,37×0,16	0,0007	35,2—51,5	282,76	28,19	0,189	0,16	2	չունի	չունի	28 դեկտեմբեր2004
	Մակեմակե	~0,12	0,0007	38,5—53,1	309,88	28,96	0,159	?	1	չունի	չունի	31 մարտ 2005
	Էրիդա	0,19	0,0025	37,8—97,6	558,0	44,19	0,442	~0,3	1	չունի	չունի	5 հունվար 2005
^[a] Որպես միավոր ընդունված է Երկրի ցուցանիշը ^[b] Տես Երկիր հոդվածը ^[c] Յուպիտերի հայտնի արբանյակները թվով ամենաշատն են (67)^[2] ^[d] Ժամանակավոր մթնոլորտ ունի, պարբերաբար հայտնվող

Պատկերասրահ խմբագրել

(վերևի նկարի մեծացված ներքևի մասը)՝ Մարս և Մերկուրի; ներքևում՝ Լուսին, գաճաճ մոլորակներ՝ Պլուտոն և Հոմեա
4 գազային հսկաներ․ Յուպիտեր, Սատուրն, Ուրան, Նեպտուն

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Որոշ Տրանսնեպտունային մարմիններ դեռ չեն ստացել գաճաճ մոլորակի կարգավիճակ, սակայն հավակնում են դրան
↑ Սքոթ Շեփարդ. «Յուպիտերի արբանյակների էջ / The Jupiter Satellite Page (Now Also The Giant Planet Satellite and Moon Page)». Կառնեգիի գիտության ինստիտուտ. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 3-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մոլորակ» հոդվածին։

[1] Որոշ Տրանսնեպտունային մարմիններ դեռ չեն ստացել գաճաճ մոլորակի կարգավիճակ, սակայն հավակնում են դրան

[Sheppard-2] Սքոթ Շեփարդ. «Յուպիտերի արբանյակների էջ / The Jupiter Satellite Page (Now Also The Giant Planet Satellite and Moon Page)». Կառնեգիի գիտության ինստիտուտ. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 3-ին.

[1]

[a]

[c]

[b]

[d]

[2]