Սյունիներ

Սյունիների կամ Սիսակյանների նախարարական տոհմի ծագման արմատները թվագրվում են դեռևս՝ Հայ ժողովրդի ձևավորման վաղ ժամանակաշրջաններով՝ ընդհուպ մինջև Հայկական լեռնաշխարհում կազմավորված Հայասա ցեղապետության ժամանակները։ Որոշ ուսումնասիրողներ նույնիսկ ընդհանուր զուգահեռներ են տեսնում Սիսակ նահապետի և խեթական արձանագրություններում հիշատակված Հայասայի վերջին ցեղապետներից (Աի)Սիասի կամ (Ա)Սակի միջև /մ.թ.ա. XIII դ./: Ասորեստանյան արձանագրություններում նշվում է՝ մ.թ.ա. XIII դ. Ադադներարի I-ը, այնուհետև Սալմանասար I-ը նվաճեցին Ասորիքը, թափանցեցին Փոքր Ասիա և Հայկական լեռնաշխարհ՝ Նաիրի կամ Հայասայի «լայնածավալ երկրներ» /տես՝ «ՀՍՀ» -1987 թ., հոդ. «Ասորեստան»/: Նույն ժամանակաշրջանով թվագրվող Խեթական արձանագրություններում ասվում է՝ Խեթերի թագավորը «Պախխուվայի (Հայասայի ժողովրդական ժողով) մարդկանց» ստիպում է հաշտություն կնքել՝ … պայմանագիրը չկատարելու դեպքում, Խեթական թագավորը պահանջում է … Հայասայի կառավարիչ (Աի)Սիասին այդ ամենը նրանց անել տալ ուժի միջոցով։ Այս (Հայասայի) բոլոր երկրների համերաշխ կերպով խեթերին հպատակվելը և նրա հետ դաշինք կնքելը , հավանաբար բացատրվում է, Ասորեստանի կողմից սպառնացող վտանգով /տես՝ «Հայ ժողովրդի պատմություն» Երևան-1971 թ, հատոր 1-ին (202 էջ)։

Սյունիների կամ Սիսակյանների մասին հիշատակություններ են պահպանվել նաև Ասորեստանյան և ՈՒրարտական սեպագրերում, ինչպես նաև Ստրաբոնի մոտ ու <Աստվածաշնչում>: Աստվածաշնչում /Երեմիա, ԾԱ, 27/ հիշատակվում է Աշկենազ անվամբ (Ասորեստանյան սեպագիր աղբյուրներում՝ Աշգուզա կամ Իշկուզա, հին հայկականում՝ Ասքանազ) իշխանությունը, որը գտնվել է Արարատ /ՈՒրարտու/ թագավորության և Միննի /Մանա/ իշխանության հարևանությամբ։ Ըստ Ստրաբոնի՝ տարածվել է Կուր գետի արևելյան ավազանից մինչև Կապուտան /ՈՒրմիա/ լճի ավազանը, որի միջնաշխարհն է հանդիսացել Մեծ Սյունիք /Սիսական/ և Փոքր Սյունիք /Արցախ/ պատմական տարածքները։ Այս իշխանության Սիսակյան հեղինակավոր անհատներից են եղել Մ. Խորենացու մոտ հիշատակված՝ Սկայորդի /Ասոր. աղբյուրներում՝ Իշպակայ, Շպակա կամ Սպակա/, Պարույր /Պարտատուա, հունական աղբյուրներում Պրոտոթիես/ և Հրաչյան կամ Հրչեն /Մադիես/ հայկազունի (ըստ Խորենացու որակման) նահապետները։

Ենթադրվում է, որ նշված նահապետների հետնորդներն են հանդիսացել նաև՝ Արարատյան արքայատոհմին հաջորդած՝ Երվանդունիների արքայատոհմը, որի հիմնադիր Երվանդ I-ի Սակավակյաց վերադիրը՝ Սյունիների կամ Սիսակյանների տոհմի կողմից կայունացված կամ կայացած իմաստն ունի։

• Սյունիքի թագավորություն

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 10, էջ 473)։