Յանգոն (Ռանգուն)
Յանգոն (նախկինում Ռանգուն, «յանգոուն» jàɴɡòʊɴ), խոշորագույն քաղաք և Մյանմայի նախկին մայրաքաղաք[1] (2005 թվականի նոյեմբերի 6-ից կառավարության նստավայրը տեղափոխվել է Նայպիդո) մոտ 6 միլիոն մարդ բնակչությամբ։ Պետության տնտեսական, մշակութային և կրթական կարևոր կենտրոն է։ Խոշոր տրանսպորտային հանգույց։
| Քաղաք | ||
|---|---|---|
| Յանգոն / Ռանգուն | ||
| ရန်ကုန် | ||
 | ||
| Երկիր |  Մյանմա | |
| Ենթարկում | Նախկին մայրաքաղաք | |
| Հիմնադրված է | մոտ 1035 թ. | |
| Մակերես | 576 կմ² | |
| ԲԾՄ | 15 մ | |
| Բնակչություն | 5․998․000 մարդ (2013) | |
| Խտություն | 7774 մարդ/կմ² | |
| Ագլոմերացիա | 5,209,541 | |
| Ժամային գոտի | UTC+6:30 | |
| Հեռախոսային կոդ | 1, 80, 99 | |
| Պաշտոնական կայք | yangoncity.com.mm | |
| ||
Հարավ-Արևելյան Ասիայի այլ քաղաքների հետ համեմատ Յանգոնում պահպանվել են գաղութային ժամանակաշրջանի մեծաթիվ կառույցներ[2]։
Անվան ծագումնաբանություն խմբագրել
Յանգոն անվանումը բիրմաներեն «յան» և «կոուն» բառերի համադրություն է, որոնք համապատասխանաբար նշանակում են «թշնամիներ» և «վերջանալ»։ Այսպիսով, քաղաքի անվանումը կարելի է թարգմանել որպես «Թշնամանքի վերջը»։
Քաղաքի պատմություն խմբագրել
Վաղ ժամանակաշրջան խմբագրել
Յանգոնը ունի հարուստ և հնադարյան պատմություն։ Ինչպես պնդում են հնպետները, դեռևս մ.թ.ա. V դարում այստեղ, Յանգոն գետի ափին, գոյություն է ունեցել Օկկալա անունով բնակավայրը։ Օկկալայի բնակիչները հիմնականում զբաղվել են ձկնորսությամբ[3]։ XI դարի սկզբին (1028-1043 թթ.) Օկկալայի վայրում ստեղծվել է մոների բնակավայրը, որը հայտնի է դարձել Դագոն անունով[4]։ Դագոնը ոչ մեծ ձկնորսական գյուղ էր, որն ի հայտ էր եկել Շվեդագոն պագոդայի շուրջը։ 1755 թվականին Ալաունպայա թագավորը գրավել է Դագոնը և վերանվանել «Յանգոն»։ Բրիտանացիները գրավել են Յանգոնը Առաջին Անգլա-Բիրմանական պատերազմի (1824-1826) ժամանակ, սակայն քաղաքը վերադարձվել է բիրմանացիներին պատերազմի ավարտից հետո։ 1841 թվականին քաղաքն ավերվել է հրդեհի արդյունքում[5]։
Գաղութային ժամանակաշրջան խմբագրել
Բրիտանացիները 1852 թվականին վերահսկողություն են սահմանել Յանգոնի և ամբողջ Ստորին Բիրմայի վրա Երկրորդ Անգլա-Բիրմանական պատերազմի արդյունքում։ Բրիտանական վարչակազմը Յանգոնը վերածեց Բրիտանական Բիրմայի առևտրային և քաղաքական կենտրոնի։ Յանգոնը դարձել է ամբողջ Բրիտանական Բիրմայի մայրաքաղաքը 1885 թվականին տեղի ունեցած Երրորդ Անգլա-Բիրմանական պատերազմի արդյունքում Վերին Բիրմայի կապիտուլյացիայից հետո[6]։ Բրիտանացիների օրոք հիմնադրվել է Ռանգունի կենտրոնական հոսպիտալը և Ռանգունի համալսարանը։
Ժամանակակից Յանգոն խմբագրել
1948 թվականին Բիրմայի անկախացումից հետո բազմաթիվ գաղութային անվանումներով փողոցները և զբոսայգիները անվանափոխվեցին բիրմանականի։ 1989 թվականին քաղաքին վերադարձվել է Յանգոն անվանումը՝ փոխարինելով անգլիական Ռանգուն անվանումը [rɔ̀ɴɡʊ́ɴ]: Հետգաղութային ժամանակաշրջանում Յանգոնը ակտիվորեն կառուցապատվում էր։ Այսօր Մեծ Յանգոնի տարածքը կազմում է մոտ 600 կմ²։
Ֆիզիկա-աշխարհագրական բնութագիր խմբագրել
Յանգոնը գտնվում է Ստորին Մյանմայում Յանգոն և Բագո գետերի միախառնման տեղում, Մարտաբան ծոցից մոտ 30 կմ հեռավորության վրա։
Կլիմա խմբագրել
Համաձայն Կյոպենի կլիմայի դասակարգման, Յանգոնի կլիման արևադարձային մուսոնային է[7]։ Մայիսից մինչև հոկտեմբեր տևում է անձրևային սեզոնը, որի ընթացքում թափվում է տարեկան տեղումների մեծ մասը։ Չոր սեզոնին (նոյեմբերից ապրիլ) տեղումների քանակը նվազագույնն է։ Չոր սեզոնին եղանակը շոգ է՝ միջին առավելագույնը ապրիլին կազմում է +37 °C, միջին նվազագույնը՝ +24,3 °C:
| Յանգոն (1961—1990)ի կլիմայական տվյալները | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ամիս | հունվ | փետ | մարտ | ապր | մայ | հուն | հուլ | օգոս | սեպ | հոկ | նոյ | դեկ | Տարի |
| Ռեկորդային բարձր °C (°F) | 37.8 (100) | 38.3 (100.9) | 39.4 (102.9) | 41.1 (106) | 40.6 (105.1) | 36.7 (98.1) | 33.9 (93) | 33.9 (93) | 34.4 (93.9) | 35.0 (95) | 35.0 (95) | 35.6 (96.1) | 41.1 (106) |
| Միջին բարձր °C (°F) | 32.2 (90) | 34.5 (94.1) | 36.0 (96.8) | 37.0 (98.6) | 33.4 (92.1) | 30.2 (86.4) | 29.7 (85.5) | 29.6 (85.3) | 30.4 (86.7) | 31.5 (88.7) | 32.0 (89.6) | 31.5 (88.7) | 32.3 (90.1) |
| Միջին օրական °C (°F) | 25.1 (77.2) | 26.9 (80.4) | 28.8 (83.8) | 30.7 (87.3) | 29.2 (84.6) | 27.4 (81.3) | 26.9 (80.4) | 26.9 (80.4) | 27.3 (81.1) | 27.9 (82.2) | 27.2 (81) | 25.3 (77.5) | 27.5 (81.5) |
| Միջին ցածր °C (°F) | 17.9 (64.2) | 19.3 (66.7) | 21.6 (70.9) | 24.3 (75.7) | 25.0 (77) | 24.5 (76.1) | 24.1 (75.4) | 24.1 (75.4) | 24.2 (75.6) | 24.2 (75.6) | 22.4 (72.3) | 19.0 (66.2) | 22.6 (72.7) |
| Ռեկորդային ցածր °C (°F) | 12.8 (55) | 13.3 (55.9) | 16.1 (61) | 20.0 (68) | 20.6 (69.1) | 21.7 (71.1) | 21.1 (70) | 20.0 (68) | 22.2 (72) | 21.7 (71.1) | 16.1 (61) | 12.8 (55) | 12.8 (55) |
| Անձրևի տեղումներ մմ (դյույմ) | 5 (0.2) | 2 (0.08) | 7 (0.28) | 15 (0.59) | 303 (11.93) | 547 (21.54) | 559 (22.01) | 602 (23.7) | 368 (14.49) | 206 (8.11) | 60 (2.36) | 7 (0.28) | 2681 (105,55) |
| Միջ. անձրևոտ օրեր | 0.2 | 0.2 | 0.4 | 1.6 | 12.6 | 25.3 | 26.2 | 26.1 | 19.5 | 12.2 | 4.8 | 0.2 | 129.3 |
| % խոնավություն | 62 | 66 | 69 | 66 | 73 | 85 | 86 | 87 | 85 | 78 | 71 | 65 | 74 |
| Միջին ամսական արևային ժամ | 300 | 272 | 290 | 292 | 181 | 80 | 77 | 92 | 97 | 203 | 280 | 288 | 2452 |
| Աղբյուր #1: World Meteorological Organization[8], Sistema de Clasificación Bioclimática Mundial (extremes)[9] | |||||||||||||
| Աղբյուր #2: Danish Meteorological Institute (sun and relative humidity)[10] | |||||||||||||
Քույր քաղաքներ խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ «Burma's new capital stages parade» (անգլերեն). BBC News. 2006 թ․ մարտի 27. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
- ↑ Martin, Steven (2004 թ․ մարտի 30). «Burma maintains bygone buildings». BBC News. Վերցված է 2006 թ․ մայիսի 22-ին.
- ↑ «Янгон — Рангун». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունիսի 29-ին. Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
- ↑ Founded during the reign of King Pontarika, per Charles James Forbes Smith-Forbes (1882). Legendary History of Burma and Arakan. The Government Press. էջ 20.; the king’s reign was 1028 to 1043 per Harvey, G. E. (1925). History of Burma: From the Earliest Times to 10 March 1824. London: Frank Cass & Co. Ltd. էջ 368.
- ↑ Kyaw Kyaw (2006). Frauke Krass, Hartmut Gaese, Mi Mi Kyi (ed.). Megacity yangon: transformation processes and modern developments. Berlin: Lit Verlag. էջեր 333–334. ISBN 3-8258-0042-3.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: editors list (link) - ↑ «Yangon Summary Review and Analysis». Bookrags.com. 2005 թ․ հոկտեմբերի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ նոյեմբերի 28-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 17-ին.
- ↑ Peel, M. C. and Finlayson, B. L. and McMahon, T. A. (2007). «Updated world map of the Köppen–Geiger climate classification» (PDF). Hydrol. Earth Syst. Sci. 11: 1633–1644. doi:10.5194/hess-11-1633-2007. ISSN 1027-5606.
{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link) - ↑ «World Weather Information Service – Yangon». World Meteorological Organization. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 8-ին.
- ↑ «Burma (Myanmar) - Rangun» (Spanish). Centro de Investigaciones Fitosociológicas. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 23-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ Cappelen, John; Jensen, Jens. «Myanmar - Rangoon» (PDF). Climate Data for Selected Stations (1931-1960) (Danish). Danish Meteorological Institute. էջ 189. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ ապրիլի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 23-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) - ↑ https://wb.km.gov.cn/c/2008-02-21/3839238.shtml
- ↑ https://wb.km.gov.cn/upload/resources/file/2022/05/11/3666839.pdf
- ↑ http://enfaohn.hainan.gov.cn/wsbSR/wsbSC/index_m.html
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Յանգոն (Ռանգուն)» հոդվածին։ |