Խորհրդարանական հանրապետություն

Խորհրդարանական հանրապետություն կամ Խորհրդարանական սահմանադրական հանրապետությունը հանրապետության տեսակ է, որը գործում է կառավարման խորհրդարանական համակարգի ներքո՝ համակարգ, որ նկատի ունի գործադիր և օրենսդիր թևերի իշխանության ոչ հստակ տարանջատմամբ։ Գոյություն ունեն մեծ թվով տարբեր խորհրդարանական հանրապետություններ։ Շատերը ունեն հստակ տարանջատում կառավարության ղեկավարի և երկրի ղեկավարի միջև, որի կառավարության ղեկավարը ունի իրական իշխանությունը, շատ նման է սահմանադրական միապետությանը։ Որոշներում երկրի ղեկավարի լիազորությունները ավելի շատ են քան կառավարության ղեկավարինը, շատ նման նախագահական համակարգին, սակայն ունեն բարձր իշխանություն ունեցող խորհրդարան։

Վերը նշված առաջին դեպքում խորհրդարանական կամ կիսանախագահական հանրապետությունում ընտրվում են երկրի ղեկավար (հաճախ նրան անվանում են «նախագահ») և կառավարության ղեկավար (հաճախ անվանում են «վարչապետ» կամ «կանցլեր»), ով ընտրվում է խորհրդարանի կողմից և ունենում է ամենամեծ իշխանությունը։

Խորհրդարանական հանրապետություններում կառավարության ձևավորման իրավունքը պատկանում է խորհրդարանին։ Խորհրդարանական ընտրություններից հետո մեծամասնություն ստացած քաղաքական ուժը կամ մի քանի քաղաքական կուսակցություններ, կոալիցիոն սկզբունքով, ձևավորում են կառավարություն, և կառավարությունը իր գործունեության համար հիմնականում հաշվետու է լինում խորհրդարանի առջև։ Խորհրդարանական հանրապետություններում կարող է գործել նախագահի պաշտոնը, որը ընտրվում է խորհրդարանի կողմից, որոշակի ժամկետով։ Նա հանդիսանում է պետության գլուխը, սակայն նա իրականացնում է զուտ ներկայացուցչական լիազորություններ և օժտված չէ իրական գործադիր լծակներով։ Խորհրդարանական հանրապետություններում, որպես կանոն, կառավարությունները ավելի հաճախ են փոփոխության ենթարկվում և կայուն կառավարման տեսանկյունից ավելի խոցելի են, սակայն ներկայացուցչական դեմոկրատիայի ապահովման տեսանկյունից՝ ավելի ընդունելի։

Խորհրդարանական հանրապետության հիմնական առանձնահատկությունն այն է, որ կառավարությունը ձևավորվում է խորհրդարանական հիմքով և ամբողջապես պատասխանատվություն է կրում խորհրդարանի առջև։

Խորհրդարանական հանրապետությունը հիմնականում բնութագրվում է նրանով, որ իշխանական գերակայությունը պետական կառավարման այդ համակարգում պատկանում է խորհրդարանին, իսկ կառավարությունը քաղաքական պատասխանատվություն է կրում խորհրդարանի, այլ ոչ թե նախագահի առջև, և հրաժարական է տալիս խորհրդարանի կողմից անվստահություն հայտնելու դեպքում։ Կառավարման այս համակարգում նույնպես օգտագործվում է իշխանությունների տարանջատման սկզբունքը և փոխադարձ զսպումների մեխանիզմը։ Գործադիր իշխանությունը, ի դեմս կառավարության, ունի ինքնուրույնություն, որի օրինակ կարող է լինել այն, որ խորհրդարանի կողմից կառավարությանը երկրորդ անգամ անվստահություն հայտնելու դեպքում կառավարությունը կարող է դիմել երկրի նախագահին խորհրդարանը ցրելու և նոր ընտրություններ նշանակելու համար։ Խորհրդարանական կառավարման դեպքում կառավարությունը որոշակի կախվածություն է ունենում խորհրդարանից, որն արտահայտվում է նրանում, որ կառավարության ղեկավար է նշանակվում խորհրդարանում մեծամասնություն ունեցող կուսակցությունից կամ կոալիցիայից, կառավարությունը հաշվետու է միայն խորհրդարանին և վերահսկվում է նրա կողմից, և ցանկացած ժամանակ խորհրդարանը կարող է կառավարության հրաժարականը պահանջել անվստահության քվեի միջոցով։

Խորհրդարանական կառավարման համակարգի առավելությունն այն է, որ, ի տարբերություն նախագահական կամ կիսանախագահական կառավարման համակարգերի, խորհրդարանական կառավարման համակարգում ներառված սկզբունքներով և կազմակերպվածությամբ ահագին նվազեցնում է քաղաքական ճգնաժամի առաջացումը երկրում` զսպելով օրենսդիր և գործադիր իշխանությունների միջև դիմակայության առաջացման հնարավորությունը։

Խորհրդարանական կառավարման համակարգի մեկ այլ առավելություն է` երկրի կառավարման համար կարևորագույն որոշումներ ընդունելու ժամանակ երկրի բնակչության առավել ներկայացվածությունը, այսինքն` եթե նախագահական կամ կիսանախագահական կառավարման համակարգում երկրի համար կարևորագույն որոշումներն ընդունվում է հիմնականում նախագահի կողմից, ով հանդիսանում է ընտրությունների միջոցով բնակչության մեծամասնությունը ներկայացնողը, ապա խորհրդարանական կառավարման համակարգում կարևորագույն որոշումներ ընդունելու ժամանակ խորհրդարանում առկա բոլոր քաղաքական ուժերին մասնակցության հնարավորություն է տրվում, այսինքն` նույնիսկ նվազագույն քվե ստացած և երկրի բնակչության փոքր հատվածը ներկայացնող քաղաքական ուժերը նույնպես հնարավորություն են ունենում մասնակցելու երկրի համար կարևորագույն որոշումներ ընդունելու գործընթացին։

Խորհրդարանական հանրապետության դեպքում կարելի է ասել նաև, որ երկրի համար կարևորագույն որոշումներ ընդունելու գործընթացն ավելի ծավալուն և մանրակրկիտ է լինում, քանի որ այս դեպքում ընդունվելիք որոշումների վերաբերյալ իրենց կարծիքներն են արտահայտում տարբեր քաղաքական ուժեր, և տարաբնույթ մոտեցումների արդյունքում ընդունվում է առավել նպատակահարմար որոշում։

Ներկայիս խորհրդարանական երկրներ խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Բանգլադեշում գոերծում է ժամանակավոր կառավարություն խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ։ Ժամանակավոր կառավարությունը գլխավորում է գլխավոր խորհրդականը և չեզոք խումբ, որոնք չունեն կուսակցություն։
↑ Collective presidency consisting of three members; one for each major ethnic group.
↑ Formerly a semi-presidential republic, it's now a parliamentary republic according to David Arter, First Chair of Politics at Aberdeen University, who in his "Scandinavian Politics Today" (Manchester University Press, revised 2008 ISBN 9780719078538), he quotes Nousiainen, Jaakko (June 2001). «From semi-presidentialism to parliamentary government: political and constitutional developments in Finland». Scandinavian Political Studies. Wiley. 24 (2): 95–109. doi:10.1111/1467-9477.00048. as follows: "There are hardly any grounds for the epithet 'semi-presidential'." Arter's own conclusions are only slightly more nuanced: "The adoption of a new constitution on 1 March 2000 meant that Finland was no longer a case of semi-presidential government other than in the minimalist sense of a situation where a popularly elected fixed-term president exists alongside a prime minister and cabinet who are responsible to parliament (Elgie 2004: 317)". According to the Finnish Constitution, the President has no possibility to rule the government without the ministerial approval, and substantially has not the power to disband the parliament under its own desire. Finland is actually represented by its Prime Minister, and not by its President, in the Council of the Heads of State and Government of the European Union. The 2012 Constitution reduced the powers of the President even further.

[Bd-1] Բանգլադեշում գոերծում է ժամանակավոր կառավարություն խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ։ Ժամանակավոր կառավարությունը գլխավորում է գլխավոր խորհրդականը և չեզոք խումբ, որոնք չունեն կուսակցություն։

[2] Collective presidency consisting of three members; one for each major ethnic group.

[3] Formerly a semi-presidential republic, it's now a parliamentary republic according to David Arter, First Chair of Politics at Aberdeen University, who in his "Scandinavian Politics Today" (Manchester University Press, revised 2008 ISBN 9780719078538), he quotes Nousiainen, Jaakko (June 2001). «From semi-presidentialism to parliamentary government: political and constitutional developments in Finland». Scandinavian Political Studies. Wiley. 24 (2): 95–109. doi:10.1111/1467-9477.00048. as follows: "There are hardly any grounds for the epithet 'semi-presidential'." Arter's own conclusions are only slightly more nuanced: "The adoption of a new constitution on 1 March 2000 meant that Finland was no longer a case of semi-presidential government other than in the minimalist sense of a situation where a popularly elected fixed-term president exists alongside a prime minister and cabinet who are responsible to parliament (Elgie 2004: 317)". According to the Finnish Constitution, the President has no possibility to rule the government without the ministerial approval, and substantially has not the power to disband the parliament under its own desire. Finland is actually represented by its Prime Minister, and not by its President, in the Council of the Heads of State and Government of the European Union. The 2012 Constitution reduced the powers of the President even further.

[1]

[2]

[3]