Իպրիտ

Իպրիտ
Քիմիական բանաձև	C₄H₈Cl₂S
Մոլային զանգված	2,6E−25 կիլոգրամ գ/մոլ
Խտություն	1,37 գ/սմ³, 1,338 գ/սմ³ և 1,2741 գ/սմ³ գ/սմ³
Հալման ջերմաստիճան	13,5 °C և 14,45 °C °C
Կազմալուծման ջերմաստիճան	180 °C
Եռման ջերմաստիճան	198 ± 9 °C և 227,8 °C °C
Այրման ջերմաստիճան	105 °C
Գոլորշու ճնշում	9,59921 Պասկալ և 14,6655 Պասկալ
Քիմիական հատկություններ
Բեկման ցուցիչ	1,5313
Դասակարգում
CAS համար	505-60-2
PubChem	10461
EINECS համար	684-527-7
SMILES	C(CCl)SCCCl
ЕС	684-527-7
RTECS	WQ0900000
ChEBI	21106142
	Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա)

Իպրիտ, մանանեխի գազ․ ß․ ß՛- դիքլորդիէթիլսուլֆիդ, ալիֆատիկ շարքի թիոեթեր, S(CH₂CH₂Cl)₂։ Մաշկապալարային թունավոր նյութ է։ Առաջին անգամ օգտագործել են 1917 թ. հուլիսի 12-ին անգլոֆրանսիական զորքի դեմ Բելգիայի Իպր քաղաքի մոտ (այստեղից էլ անվանումը)։ Անգույն հեղուկ է, հալման ջերմաստիճանը՝ 14,5 °C, եռմանը՝ 217 °C, խտությունը՝ 1280 կգ/մ³ (15 °C-ում), լուծելիությունը ջրում՝ 0,05%։ Հեշտությամբ լուծվում է օրգանական լուծիչներում։ Տեխնիկական իպրիտն անդուր հոտով, մուգ դարչնագույն կամ սև հեղուկ է։ Շատ դանդաղ հիդրոլիզվում է ջրով։ Հիդրոլիզի արագությունը կտրուկ մեծանում է ալկալիների ներկայությամբ, ինչպես նաև տաքացնելիս և խառնելիս։ Եռանդուն փոխազդում է քլորացնող և օքսիդացնող նյութերի հետ՝ առաջացնելով ոչ թունավոր նյութեր։ Այս փոխազդեցությունները կիրառվում են իպրիտն ապագազացնելու համար։ Ծանր մետաղների, աղերի հետ առաջացնում է գունավոր կոմպլեքս միացություններ, որոնց վրա հիմնված է իպրիտի հայտնաբերումը (ինդիկացումը)։ Իպրիտը ստացվում է երկու եղանակով` էթիլենից ու ծծմբի քլորիդներից և թիոդիգլիկոլից՝ S(CH₂ CH₂ OH)₂, ու աղաթթվից։ Իպրիտը պրոտոպլազմային թույն է. վնասում է մաշկը և աչքերը։ Գոլորշիները շնչելիս առաջանում են վերին շնչառական ուղիների և թոքերի ծանր վնասվածքներ։ Իպրիտին բնորոշ է ազդեցության «թաքնված շրջանը» (մինչև 12 ժամ և ավելի)։ Իպրիտի ազդեցությունից շնչառական օրգանները և մաշկը պաշտպանելու համար օգտագործում են հակագազ և հատուկ պաշտպանական հագուստ։ Համանման ֆիզիոլոգիական հատկություններով օժտված են RN(CH₂CH₂Cl)₂ ընդհանուր բանաձևով նյութերը (որտեղ R=CH₃, C₂H₅, CH₂CH₂Cl), որոնք պայմանականորեն կոչվում են ազոտային իպրիտներ՝ անգույն, բարձրաեռ հեղուկներ։ Շատ դանդաղ հիդրոլիզվում են ջրով․ հիմքերի ներկայությամբ հիդրոլիզն արագանում է։ Քլորացնող կամ օքսիդացնող նյութերի փոխագդեցությունից առաջանում են ոչ թունավոր նյութեր։ Այս փոխազդեցությունները կիրառում են ազոտային իպրիտներն ապագազացնելու համար։ Ստացվում են երրորդային ß-օքսիէթիլամինների՝ RN(CH₂CH₂OH)₂ (որտեղ R=CH₃, C₂H₅, CH₂CH₂OH) հիդրօքսիլ-խմբերը քլորով փոխարինելով։ Ազոտային իպրիտները ճնշող ազդեցություն ունեն բջիջների բաժանման վրա, որի շնորհիվ մի քանիսը, ինչպես նաև դրանց ածանցյալները (էմբիխին, էնդօքսան են), կիրառվում են չարորակ ուռուցքների դեմ պայքարելու համար։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 Mustard gas
↑ ^2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 ^2,11 Hoenig S. L. Compendium of Chemical Warfare Agents — 1 — NYC: Springer Science+Business Media, 2007. — P. 1—3. — ISBN 978-0-387-34626-7
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 ^3,6 CRC Handbook of Chemistry and Physics / W. M. Haynes — 97 — Boca Raton: 2016. — P. 3—52. — ISBN 978-1-4987-5428-6

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իպրիտ» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 4, էջ 381)։

[_e706d890ad4e7f14-1] 1,0 ^1,1 Mustard gas

[_7eb1cf84f9dad550-2] 2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 ^2,11 Hoenig S. L. Compendium of Chemical Warfare Agents — 1 — NYC: Springer Science+Business Media, 2007. — P. 1—3. — ISBN 978-0-387-34626-7

[_c339301f1e5d1f44-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 ^3,6 CRC Handbook of Chemistry and Physics / W. M. Haynes — 97 — Boca Raton: 2016. — P. 3—52. — ISBN 978-1-4987-5428-6

[1]

[2]

[3]