Ժայռային մեծ սիտեղ
| Ժայռային մեծ սիտեղ | |
 Ժայռային մեծ սիտեղ | |
| Դասակարգում | |
| Ենթատիպ | Ողնաշարավորներ (Vertebrata) |
| Դաս | Թռչուններ (Aves) |
| Վերնակարգ | Neoaves |
| Կարգ | Ճնճղուկազգիներ (Passeriformes) |
| Ենթակարգ | Երգեցիկ թռչուններ (Passeri) |
| Ընտանիք | Սիտեղներ (Sittidae) |
| Ցեղ | Սիտեղ (Sitta) |
| Տեսակ | Ժայռային մեծ սիտեղ (S. tephronota) |
| Միջազգային անվանում | |
| Sitta tephronota | |
| Կարգավիճակ | |
Հատուկ պահպանության կարգավիճակ՝  Քիչ մտահոգող տեսակ | |
Ժայռային մեծ սիտեղ (լատին․՝ Sitta tephronota), սիտեղների ընտանիքին պատկանող նստակյաց և տարածված թռչուն, որը գրանցված է Հայաստանի Հանրապետության Կարմիր գրքում։
Արտաքին կառուցվածք խմբագրել
Մարմնի զանգվածը 43-50 գրամ է, փետրածածկը վերևից բաց կապտամոխրագույն է, իսկ ներքևից՝ ավելի բաց գույնի։ Կտուցի հիմքից դեպի ծոծրակը տարածվում է սև ակնաշերտ, որն աչքի հետին մասում լայնանում է։ Կտուցը սև է, հաստ ու երկար։ Կզակի և կրծքի սպիտակն աստիճանաբար փոխվում է մարմնի կողքերի և ներքնապոչի բաց նարնջագույնի։
Սննդառություն խմբագրել
Սնվում է միջատներով, սարդերով, խխունջներով, իսկ աշնանը և ձմռանը՝ չոր պտուղներով։
Կենսակերպ խմբագրել
Բնակվում է չոր, քարքարոտ լեռնալանջերին, գետաձորերում և կիսաանապատներում։ Աղմկոտ է։ Ժայռերի և ցածր թփուտների արանքով շարժվում է ցատկոտելով։ Ամրակազմ և մկանոտ է։ Թռչում է թևերի կարճ և արագ թափահարումներով։ Ճարպկորեն վերուվար է անում ժայռերի ուղղաբերձ պատերով։ Ձայն է տալիս կամ երգում՝ ժայռի կատարին կամ թփի ծայրին նստած։ Երգը բարձր տոնայնության ելևէջներով սրնգային հնչյուններով սուլոցների և կլկլոցների է նման։
Բազմացում և զարգացում խմբագրել
Հարսանեկան խաղերը սկսվում են հունվար-փետրվարին։ Բնադրում է ժայռաքիվերի տակ, ժայռապատերի ճեղքերում։ Բույնը նման է կիսագնդի (կավե պուլիկի վզիկի նմանվող թռիչքային անցքով)։ Այն կառուցում են արուն և էգը՝ 15-17 օրվա ընթացքում, ծեփում են կավից, օգտագործում որոշ միջատների մնացորդներ, կպչողականությունը բարձրացնելու համար արտաքին մասը մշակում են ծառի խեժով։
Մարտ-ապրիլին դնում է 24 մմ տրամագծով, սպիտակ՝ կարմրադարչնագույն վրձնախազերով 5-7 ձու։ Թխսակալում է 13-17 օր։ Վտանգի դեպքում (բնի տարածքում այլ թռչունների, մարդու հայտնվելը) անձնուրաց պաշտպանում է բույնը։
Տարածվածություն խմբագրել
Տեսակը տարածված է Հայաստանից մինչև Նախիջևան, դեպի արևելք` մինչև Էլբուրսի լեռնաշղթան, և դեպի հարավ` մինչև Բելուջիստան։ Հայաստանում հանդիպում է առավելապես հանրապետության հարավային և հարավարևելյան շրջանների կիսաանապատային գոտում[1]։
Պահպանություն խմբագրել
Սակավաթիվ, նեղ արեալային օլիգոտոպային տեսակ է, որը քիչ մտահոգող կարգավիճակով գրանցված է ԲՊՄՄ Կարմիր ցուցակում և գնահատվում է որպես խոցելի տեսակ։
Տարեկան ձվադրում է մեկ անգամ` դնելով 5-8 ձու։
Ներկայիս թվաքանակի գնահատման համար տվյալները բավարար չեն։ Մեղրու շրջանում խտությունը կազմում է միջին հաշվով 0,6 թռչուն 1 հա վրա։
Սպառնացող վտանգներից է գյուղատնտեսության վնասատուների դեմ պայքարում թունաքիմիկատների օգտագործումը։
Պահպանության միջոցառումներ չեն իրականացվում[1]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 Հայաստանի Կարմիր գիրք. Երևան: Հայաստանի բնապահպանության նախարարություն. 2010. ISBN 978-99941-2-420-6.
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ժայռային մեծ սիտեղ» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ժայռային մեծ սիտեղ» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։  |