Թեոդորոս Ռշտունի
- Վիքիպեդիայում կան հոդվածներ Ռշտունի ազգանունով այլ մարդկանց մասին։
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Թեոդորոս Ռշտունի (այլ կիրառումներ)
Թեոդորոս Ռշտունի (590 կամ անհայտ[2] - 656[1] կամ մոտ 654[2], Դամասկոս, Ուղղահավատ խալիֆների պետություն[1]), մարզպան և Հայոց իշխան՝ 639-654 թվականներին, ընդհատումներով և զորավար։
| Թեոդորոս Ռշտունի | |||
 | |||
| |||
|---|---|---|---|
| 639-645 | |||
| Նախորդող | Դավիթ Սահառունի | ||
| Հաջորդող | Վարազ-Տիրոց Բ Բագրատունի | ||
| |||
| 646-654 | |||
| Հաջորդող | Մուշեղ Ա | ||
| Մասնագիտություն՝ | զորավար | ||
| Ծննդյան օր | 590 | ||
| Ծննդավայր | Ռշտունիք, Մարզպանական Հայաստան | ||
| Վախճանի օր | 654 | ||
| Վախճանի վայր | Դամասկոս, Օմայյան խալիֆայություն | ||
| Դինաստիա | Ռշտունիներ | ||
| Զավակներ | Վարդ Ռշտունի | ||
Սասանյան արքունիքի համաձայնությամբ 628 թվականին նշանակվել է Մարզպանական Հայաստանի սպարապետ։ 634 թվականից վարել է նաև Հայոց մարզպանի պաշտոնը։ Սասանյան պետության քայքայումից (637) և Մարզպանական Հայաստանի անկախանալուց հետո Թեոդորոս Ռշտունին իր ձեռքում է կենտրոնացրել երկրի պաշտպանությունը։ Լարված հարաբերություններ է ունեցել բյուզանդական մասի Հայաստանի կառավարիչ Մժեժ Գնունու հետ։ Հայ նախարարների և կաթողիկոս Ներսես Գ Տայեցու աջակցությամբ միավորել է նաև Բյուզանդիային ենթակա Հայաստանը։ 639-ին միավորված Հայաստանը փաստորեն հռչակվել է ինքնուրույն իշխանություն, որի առաջին իշխանն է դարձել Թեոդորոս Ռշտունին։ Նա ամրացրել է Հայաստանի բերդերը, հզորացրել հայոց այրուձին և հաջողությամբ դիմակայել թշնամուն։
Իր ազդեցությունը Հայաստանում պահպանելու մտահոգությամբ՝ Բյուզանդիան 640 կամ 641-ին Թեոդորոս Ռշտունուն շնորհել է պատրիկի ու կյուրապաղատի տիտղոսներ և նրան ճանաչել Հայաստանի կառավարիչ իշխան։ Դժգոհելով Թեոդորոս Ռշտունու ինքնուրույն քաղաքականությունից՝ Կոնստանս կայսրը 646-ին Հայոց իշխան է նշանակել ոմն Թովմայի։ Վերջինս Կոտայքում դավադրաբար կալանավորել է Թեոդորոս Ռշտունուն և ուղարկել Կոստանդնուպոլիս։ Սակայն կայսրը, երկյուղելով հայերի դժգոհությունից, Թեոդորոս Ռշտունուն վերստին հաստատել է իր պաշտոնում, իսկ Թովմային ետ կանչել։ 648-ին Դվինի ժողովում հայ իշխանների ու հոգևորականների գերակշռող մասը՝ Թեոդորոս Ռշտունու գլխավորությամբ, մերժել է կայսեր «դավանական միության» առաջարկը։ Բյուզանդական կայսրության նոր խարդավանքները դիմակայելու համար Թեոդորոս Ռշտունին իր շուրջն է համախմբել Հայոց, Աղվանից և Քարթլիի իշխող վերնախավերին, դիվանագիտական հմտությամբ բանակցել և 652-ին համեմատաբար ձեռնտու պայմանագիր է կնքել Ասորիքի արաբ կառավարիչ Մուավիայի հետ (տես Հայ-արաբական պայմանագիր 652)։ Ճանաչելով խալիֆայության գերիշխանությունը՝ Թեոդորոս Ռշտունին 3 տարով երկրում թեթևացրել է հարկավճարումը, պահպանել հայոց այրուձին (15 հզ. զինվոր) և ինքնուրույնությունը կառավարման բոլոր հարցերում։ Արաբական 7 հզ. զորախմբի օգնությամբ Թեոդորոս Ռշտունին և նրա որդի Վարդը հաղթել են Հայաստան խուժած բյուզանդական զորքերին, մաքրել երկրի հս–արմ. շրջանները՝ ընդհուպ Տրապիզոն։ Այս հաղթանակի համար Դամասկոսում նա արժանացել է Մուավիայի մեծարանքներին։ Դամասկոսից վերադառնալով՝ Թեոդորոս Ռշտունին հիվանդացել և առժամանակ մեկուսացել է քաղաքական կյանքից (փակվել է Աղթամարի բերդում)։ Գլուխ բարձրացրած կենտրոնախույս և բյուզանդամոլ տարրերին հնազանդեցնելու պատրվակով արաբական զորքերը գրավել և կողոպտել են Հայաստանը։ 652-ին պայմանագիրը վերահաստատելու հույսով՝ Թեոդորոս Ռշտունին 1800 հայ մեծատոհմիկ պատանդների հետ մեկնել է Դամասկոս։ Սակայն երկարատև հիվանդությունից հյուծված Թեոդորոս Ռշտունին այնտեղ շուտով վախճանվել է։ Նրա դին տեղափոխվել է հայրենի երկիր և թաղվել Ռշտունյաց տոհմական գերեզմանատանը։
Մ. Աբեղյանի կարծիքով մեծ ժողովրդականություն վայելող Թեոդորոս Ռշտունին դարձել է հայկական «Սասնա ծռեր» հերոսապատումի կերպար՝ ի դեմս քեռի Թորոսի։ Թեոդորոս Ռշտունու գեղարվեստական կերպարն արտացոլվել է Ծերենցի «Թեոդորոս Ռշտունի» պատմավեպում։
Տես նաև խմբագրել
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Histoire de l'Arménie des origines à 1071 — P. 304.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
| Նախորդող Հայոց մարզպան՝ Վարազ-Տիրոց Բ Բագրատունի 628-634 Հայոց իշխան՝ Դավիթ Սահառունի 635-638 | Հայոց մարզպան սպարապետ և Հայոց իշխան Թեոդորոս Ռշտունի 639-654 | Հաջորդող Հայոց մարզպան՝ Վարազ-Տիրոց Բ Բագրատունի 645-646 Հայոց իշխան Մուշեղ Մամիկոնյան 654-654 |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 4, էջ 172)։  |