Wiki Euskara 2024
EuskaraDeutschEnglish

Japonia

Japonia (japonieraz: 日本, Nippon edo Nihon) Ekialdeko Asiako uharte estatua da. 377.835 km²ko eremua du[1] eta 2021ean 125.410.000 biztanle zituen, munduko hamaikagarren herrialde populatuena da beraz. Japoniako hiriburua Tokio da eta bere metropoli eremua munduko handiena da, 38 milioi biztanleko populazioa baitu.

Japonia
日本国
( Nippon-koku )
Ereserkia: Kimi Ga Yo

Japoniako bandera
Japoniako Zigilu Inperiala
Geografia
HiriburuaTokio
35°41′22″N 139°41′30″E
Azalera377.972,28 km²
Punturik altuenaFuji mendia (3.776 m)
Punturik sakonenaHachirōgata (en) Itzuli (−4 m)
KontinenteaAsia
MugakideakErrusia, Hego Korea, Taiwan, Txinako Herri Errepublika, Ameriketako Estatu Batuak, Sobietar Errepublika Sozialisten Batasuna eta Filipinak
Administrazioa
Gobernu-sistemamonarkia konstituzional
Japoniako enperadoreaNaruhito
Japoniako Lehen MinistroaFumio Kishida
LegebiltzarraKokkai
Epai autoritateaSupreme Court of Japan (en) Itzuli
Harreman diplomatikoak Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide
Demografia
Biztanleria125.440.000 (2022)
0 (2022)
Dentsitatea331,88 bizt/km²
Talde etnikoak
Hizkuntza ofizialak
Erabilitako hizkuntzak
Erlijioasintoismo, budismo eta kristautasun
Ezkontzeko adinagizonezko: 18
emakumezko: 18
emakumezko: 16
gizonezko: 17
emakumezko: 15
Emankortasun-tasa1,38 (2021)
Eskolaratu gabeko umeak153.722 (2014)
Derrigorrezko eskolaratzea6-15
Bizi-itxaropena83,98488 (2016)
Giniren koefizientea32,9 (2013)
Giza garapen indizea0,925 (2021)
Ekonomia
BPG nominala4.872.136.945.507,6 $ (2017)
−77.136.396.486,29 (2016)
BPG per capita38.430 $ (2017)
−542 (2016)
BPG erosketa botere paritarioa5.333.444.402.843 nazioarteko dolar (2017)
87.713.839.267 (2016)
BPG per capita EAPn42.066,576 nazioarteko dolar (2017)
759,826 (2016)
BPGaren hazkuntza erreala−4,6 % (2020)
0 % (2019)
0,6 % (2018)
1,7 % (2017)
0,8 % (2016)
1,6 (2015)
0,3 % (2014)
2 % (2013)
1,4 % (2012)
0 % (2011)
4,1 % (2010)
−5,7 % (2009)
−1,2 % (2008)
1,5 % (2007)
1,4 % (2006)
1,8 % (2005)
2,2 % (2004)
1,5 % (2003)
0 % (2002)
0,4 % (2001)
2,8 % (2000)
−0,3 % (1999)
−1,3 % (1998)
1 % (1997)
3,1 % (1996)
2,6 % (1995)
0,9 % (1994)
−0,5 % (1993)
0,8 % (1992)
3,4 % (1991)
4,9 % (1990)
4,9 % (1989)
6,8 % (1988)
4,7 % (1987)
3,3 % (1986)
5,2 % (1985)
4,5 % (1984)
3,5 % (1983)
3,3 % (1982)
4,2 % (1981)
3,2 % (1980)
2,4 % (2021)
2,8 % (1980)
3,4 (1982)
Erreserbak1.264.140.980.383 $ (2017)
47.622.239.790 (2016)
Inflazioa0,3 % (2016)
0,1 (2015)
Historia
1890Constitution of the Empire of Japan (en) Itzuli
1947The Constitution of Japan (en) Itzuli
K.a. 660Japanese Imperial year (en) Itzuli, federal foundation of Japan (en) Itzuli
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia+81
ISO 3166-1 alpha-2JP
ISO 3166-1 alpha-3JPN
Ordu eremua
Elektrizitatea100 V. 50 Hz.
100 V. 60 Hz.NEMA 1-15 (en) Itzuli eta NEMA 5-15 (en) Itzuli
Internet domeinua.jp

Ozeano Barean kokatutako uhartedia da, 3.400 uhartez osatua, Errusiako Sakhalin uhartetik Taiwaneraino luzatzen dena. Iparraldean Okhotskeko itsasoa dauka, ekialdean Ozeano Barea, hego-mendebaldean Ekialdeko Txinako itsasoa eta mendebaldean Japoniako itsasoa. Lau uharte nagusi bereizten dira, iparraldetik hegoaldera: Hokkaido, Honshu edo Hondo, Shikoku eta Kyushu. Uharte menditsuak dira, sumendi jatorrikoak. Mendirik handiena Fuji da 3776 metroko garaierarekin.

Munduko hirugarren potentzia ekonomikoa da eta estatu industrializatuenetakoa.

Etimologia aldatu

Japonia txinerazko 日本 zeinuen ahoskeratik jasotako izena da: japoniarrek Nippon edo Nihon esaten dute, hots, "Eguzkiaren sorrera edo jatorria"[2]. Herrialdearen izen ofiziala Nippon-koku (japonieraz: 日本国?) da, hau da, "Japonia herrialdea". Bertakoek beren buruari Nihonjin (japonieraz: 日本人?) esaten diote eta hizkuntzari, Nihongo (japonieraz: 日本語?).

Nihon izenaren lehenengo aipamena VII. edo VIII. mendeko Tang liburu txinatarrean agertzen da[3]. Marco Polo bidaiariak Cipangu izena aipatu zuen eta malaysieraz Japun edo Japang esaten denez izen hori ekarri zuten Europara merkatari portugaldarrek XVI. mendean[4].

Geografia aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Japoniako geografia»

Uharteak aldatu

Japonia satelite irudian

Japonia Asia ekialdeko kosta parean dagoen uhartedia da. Lau uhartek osatzen dute nagusiki (ipar-hego): Hokkaidō, Honshū (handiena), Shikoku eta Kyūshū. Hala ere, uhartediak beste 3.000 uharte baino gehiago ditu, askoz ere txikiagoak. Adibidez, Ryūkyū uhartedia (japonieraz Ryūkyū rettō) Kyūshū uhartetik 600 km hego-mendebaldera edo Chishimako uhartedia (Kuril Uharteak) Hokkaidō uhartetik 1.200 km iparraldera (1945tik Errusiakoak izan badira ere).

Hona hemen uharteak, azaleraren arabera:

Ord.UharteaAzaleraBiztanleak
1Honshu227.962 km²103.000.000
2Hokkaidō83.453 km²5.507.456
3Kyūshū35.640 km²13.231.995
4Shikoku18.800 km²4.141.950
5Okinawa1.201 km²1.384.762
6Sado855 km²63.231

Mendiak aldatu

Japoniako mendiek jatorri bolkanikoa daukate. Fuji mendia (3.776 m) garaiena da, baina 21 mendik 3.000 metroko altuera gainditzen dute.

Ord.MendiaAltuera
1Fuji3.776 m
2Kita3.193 m
3Okuhotaka (Hotaka)3.190 m
4Aino3.189 m
5Yari3.180 m

Hidrografia aldatu

Shinano ibaia.

Topografia hain malkartsua izanik, ibaiak motzak dira eta indar handia darama urak. Johannis de Rijke ingeniari herbeheretarraren esanetan, "ibaiak baino gehiago, ur-jauziak dira".

Ord.IbaiaLuzeraKokapena
1Shinano367 kmHonshu
2Tone322 kmHonshu
3Ishikari268 kmHokkaidō
4Teshio256 kmHokkaidō
5Kitakami249 kmHonshu
Biwa aintzira.

Aintzirak ugariak dira Japoniako mendietan. Hona hemen nagusiak:

Ord.AintziraAzaleraEskualdea
1Biwa670 km²Kansai (Honshu)
2Kasumigaura167 km²Kantō (Honshu)
3Saroma151 km²Hokkaidō
4Inawashiro103 km²Tōhoku (Honshu)
5Nakaumi86 km²Chūgoku (Honshu)

Lurraldearen okupazioa aldatu

Herrialdearen % 70-80 inguru basoz estalia eta menditsua da, eta nekazaritza, industria eta bizitegiak ezartzeko desegokia, geografia malkartsua eta klima zakarra direla kausa. Halaber, lurrikarek, lur bigunak eta euri ugariak luizi arriskua sortzen dute. Horregatik, biztanleriaren dentsitatea hiriguneetan oso handia da, batez ere kostaldean.

Lurrikarak aldatu

Japonia Ozeano Bareko Suzko Eraztunean dago, hiru plaka tektonikoren elkargunean. Hortaz, sarri intentsitate txikiko dardarak eta aktibitate bolkanikoa izaten ditu. Mende bakoitzean hainbat lurrikara suntsigarri eta ondorengo tsunamiak izaten dira. Azken urteotan, larrienak 2004ko Chūetsu-koa, 1995eko Hanshin lurrikara handia eta 2011ko Tōhokukoa izan dira.

Klima aldatu

Japoniako klima epela da, oro har, baina asko aldatzen da iparraldetik hegoaldera. Sarri, sei eskualde klimatiko nagusitan banatzen da:

  • Hokkaidō: iparraldeko eskualdeak klima epela du, negu luze eta hotzekin eta uda freskoekin.
  • Japoniako Itsasoa: Honshūko mendebaldeko kostan ipar-mendebaldeko haizeak elurte handiak eragiten ditu. Udan, eskualdea Pazifikoko eskualdea baino freskoagoa da, nahiz eta batzuetan oso tenperatura handiak jasan, Föhn efektua dela-eta.
  • Alpe japoniarrak edo Erdiko Mendigunea: klima kontinentala du, tenperatura aldaketa handiekin neguaren eta udaren artean, eta egunaren eta gauaren artean. Euri gutxi egiten du.
  • Seto itsasoa: Honshu, Kyushu eta Shikoku uharteek itsaso hau inguratu eta babesten dute; eguraldi samurra du urte osoan zehar.
  • Ozeano Barea: ekialdeko kostan neguak hotzak dira, elur gutxikoak, eta udak beroak eta hezeak, hego-ekialdeko haizea dela-eta.
  • Ryukyu uharteak: klima azpitropikala da nagusi, negu epelekin eta uda beroekin. Eurite handiak eta tifoiak sarri izaten dira.

Fauna eta flora aldatu

Japoniak bederatzi baso eskualde ditu, horrek erakusten du uharteen artean klima desberdintasun handiak dituela. Hegoaldeko uharteetan landaretza azpitropikala nagusitzen da; uharte nagusietan, baso hostoerorkorrak; eta Hokkaidon, konifera basoak. Hanami-a edo gereziondoaren loratzeaz mirestea oso errotuta dago japoniar kulturan.

Faunari dagokionez, Japonian 90.000 espezietik gora bizi dira.

Parke nazional ugari ditu eta Ramsarko hitzarmenak Japoniako 37 tokitako flora eta fauna babesten ditu. UNESCOk, bertako lau toki Gizateriaren Ondare izendatu ditu.

Ingurumena aldatu

Bigarren Mundu Gerraren ondoren, Japoniak izan zuen hazkuntza ekonomiko itzelak ondorio larriak izan zituen ingurumenean. 50 eta 60. hamarkadetan, airearen kutsadura asko handitu zen eta 70. hamarkadan neurri zorrotzak hartu behar izan zituen gobernuak. Gaur egun, inguramenaren alde lan handienetakoa egiten duen herrialdea da, 1997an antolatu zen Kyotoko Protokoloa lekuko.

Japoniaren baliabide energetikoak nahiko urriak dira eta 1973ko petrolioaren krisiaren ondoren, energia iturri berriak bilatzeari ekin zion: horrela, zentral nuklearrak eraiki zituen. 2011n, itsas ikara batek Fukushimako zentral nuklearra jo eta triskantza nuklearra eragin zuen, Txernobylgo hondamendiaren ondoren inoiz izan den larriena.

Historia aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Japoniako historia»
Kyotoko jauregi inperiala.
Matthew C. Perry-ren flota.

Aurrehistoria eta aurreneko zibilizazioak aldatu

Japoniako uhartediaren aurreneko populazioak K.a. 30.000 urtearen inguruan azaldu ziren eta kultura paleolitikoa zuten. K.a. 14.000 urtean Jōmon Aroa abiatu zen. Kultura mesolitikoa eta neolitikoa hartu zituen aro honetan nekazaritza sortu zen eta zanga-etxeak eraiki ziren[5]. Aurkitu diren keramikazko piezak munduko zaharrenetakoak dira[6]. K.a. 500 urtearen inguruan Yayoi Aroa abiatu zen Txina eta Korean eta k.a. 300 urtearen inguruan Japoniara iritsi zen Yayoi jendea[7]. Arroza landatzen hasi ziren eta metalurgia eta keramika teknika berriak ekarri zituzten kontinentetik.

Hasierako erreinuak aldatu

Kojiki kondairaren arabera, Jinmu enperadoreak sortu zuen Japonia K. a. VIII. mendean. V-VI. mendeetan, kaligrafia txinatarra eta budismoa sartu ziren Korean zehar edo Txinatik zuzenean, beste ohitura ugarirekin batera.

710. urtean Heijō-kyō (平城京) hiriburua ezarri zen (Egungo Nara) eta Nara Aroa abiatu zen. Japoniako enperadoreek harremanak eratu zituzten Txinako Sui eta Tang dinastiekin. Haien eredua jarraituz eraiki zuten hiriburu berria eta Txinatik eta batez ere Koreatik zetozen etorkinak hartu zituzten. Hauek budismoa ekarri zuten. 735 eta 737 artean baztanga epidemia gertatu zen eta japoniaren populazioaren herena hil zela estimatzen da[8].

VIII. mendean monje budistek gobernu inperialean eragin nahi izan zuten eta 784. urtean Kanmu Enperadoreak budisten eraginetik urruti egongo zen toki berria aukeratu zuen hiriburu izateko, gaur egungo Kyoto ondoan dagoen Nagaoka-kyō eta 794ean Heian-kyō (平安京) izena ("lasaitasun eta bakearen hiria") izena eman ziona, gaur egun Kyoto.

Garai honi Heian Aroa (794-1185) deritzo eta Kyotoko gorte eta jauregi nobleziaren gizartearen aro gorena izan zen. Bertan Enperadoreak agintzen zuen, Fujiwara familiak kontrolatzen zituen gainontzeko familia nobleen artean banatutako administraziopean.

Japonia feudala (1185-1868) aldatu

Enperadoreak ziren ofizialki agintea zutenak, baina egiazko boterea jauntxo feudalen esku zegoen. Hauen burua shogun -a zen eta samurai izeneko gerlariak zituen haren zerbitzura.

1185 urtean Genpei gerratan Tairo klana garaitu eta Minamoto no Yoritomo samuraia shogun izendatu zuen Go-Toba enperadoreak eta 1192an gobernu militar feudala ezarri zuen Kamakuran[9]. Yoritomo hil zenean Hojo klana izan zen boterea eskuratu eta shogun dinastia kontrolatu zuena. Samuraiek budismoaren Zen eskola barneratu zuten[10]. Kamakura shogunerriak mongolen inbasioari eutsi zion 1274 eta 1281ean.

1336an Ashikaga Takaujik Go-Daigo enperadorea garaitu zuen eta Ashikaga shogunerria ezarri zuen Muromachin, eta Muromachi Aroa abiatu zen.

XVI. mendean zehar, merkatari portugaldar, holandar, ingeles eta espainiarrak Japoniara iristen hasi ziren, misio kristauak sortuz. Horien artean Frantzisko Xabierkoa zegoen. Elkartruke komertzial eta kulturala gertatu zen eta honetaz baliatuz Oda Nobunaga shogunak europarren suzko armak eskuratu zituen eta Japoniako jauntxoak menperatuz botere posizioa indartzeko erabili zituen, Japonia bere mendean batuz. 1582an eraila izan zen bere mendeko baten esku eta Toyotomi Hideyoshik hartu zuen haren lekua. Hideyoshik nazioa bateratu zuen eta Korea konkistatzeko bi saiakera ere egin zituen inbasio bidez 1590 hamarkadan, baina ez zuen helburua lortu[11].

Hideyoshiren semea eta oinordekoa adin nagusiko egin artean, bere izenean gobernuaren ardura hartuko zuten 5 buruzagi nagusien artean banatu zuen boterea. Haietako bat, Tokugawa Ieyasu-k 1600 urtean Sekigaharako guduan gainerako klanak garaitu zituenez 1603an Go-Yōzei enperadoreak shogun izendatu zuen. Tokugawa shogunerriaren hiriburua Edon ezarri zuen, gaur egungo Tokion[11]. Misiolariez susmoak hartzen hasi zen orduan, atzerriko indarren konkista militar baten aitzindaritzat jotzen baitzituen eta babes neurri moduan, 1639. urtean Japoniak eten egin zituen atzerriko herriekiko harreman oro, Nagasaki hirian merkatari txinatar eta holandar bakan batzuekin izan ezik. Sakoku izenaz ezagutzen da neurria, "herrialde itxia" esan nahi du.

1603 eta 1868 arteko garaiari Edo Aroa esaten zaio[12]. Aro honetan Japonia asko modernizatu zen. Errepideak eta ubideak eraiki ziren eta Osakako arroz brokerrek banketxe, seguru eta kontratuak ahalbidetu zituzten[13]. Ikasketek ere garrantzia hartu zuten, herbeheretarrekin aurrera eramandako mendebaldeko potentzien ikasketak (rangaku) eta japoniarren nazio ikasketak (kokugaku) baita ere[14].

Meiji berrezartzea (1868-1912) aldatu

Bakartzeak 251 urte iraun zuen, 1854an Matthew Perry komodoro estatubatuarrak Mendebaldearekin irekitzea behartu zuen arte, Kanagawako ituna zela medio. Garai luze batez, irekitze horrek aldaketa handiak eragin zituen Japoniako gizartean. Meiji berrezarkuntzak erreforma sakonak hasi zituen 1868tik aurrera[10]. Sistema feudala ezeztatu egin zen eta Mendebaldeko erakundeak aukeratu, batez ere gobernu eta lege sistemak, baita ekonomikoak, sozialak eta militarrak ere. Horrela, nazioarteko indar bihurtu zen oso epe laburrean. Txina eta Errusiaren aurkako gerretan, Taiwan, Korea, Kuril irlak, Sajalin irlako hegoaldeko erdia eta beste lurralde batzuk bereganatu eta inperioa hedatu zuen[15].

Taisho Aroa eta Showa Aro hasiera (1912-1945)

XX. mendean, Japonia Alemania eta Italiarekin bat egin zuen Bigarren Mundu Gerran, Pearl Harbor base militar estatubatuarra 1941an erasoz. Estatubatuarrek Hiroshima eta Nagasaki hirien gainean bi bonba nuklear jaurti zituztenean amaitu zen gerra[16]: Hiroshiman 90.000-166.000 hildako eragin zituen eta Nagasakin, 60-000-80.000 inguru.

Gerra ostean aldatu

1947an Showa Aroaren bigarren fasea hasi zen eta balore demokratiko liberalak zituen konstituzio berria onartu zenean Bigarren Mundu Gerraren ostean. Aliatuen okupazioak 1952 arte iraun zuen[17] eta 1956an Nazio Batuen Erakundean sartu zen. Hurrengo urteetan garapen ekonomiko handia izan zuen 1990 hamarkadaren hasieran munduko bigarren ekonomia izateraino. "Mirari japoniarra" izenarekin ezagutu zen, baina 1990 hamarkadaren erdialdera burbuilak eztanda egin zuen. XXI. mendean errekuperatzen hasi zen.

2011ko martxoaren 11n inoizko lurrikara handienetakoa jasan zuen Japoniak eta hori gutxi balitz tsunami baten erruz Fukushimako zentral nuklearrak kalte handiak jasan zituen. Munduko istripu nuklear handienetakoa izan zen[18].

Gobernua eta administrazioa aldatu

Politika aldatu

Japoniako politika eredua Monarkia konstituzionala da. Kokkai edo Dieta izeneko parlamentuaren gainean Lehen ministroak eta estatu ministroek osaturiko botere exekutiboak agintzen du. Denak zibilak dira legez. Lehen ministroa Dietako parlamentari bat izango da eta beronek aukeratzen du. Herriaren subiranotasuna parlamentuan datza eta Naruhito enperadorearen boterea sinbolikoa baino ez da.

Ordezkarien ganberak 480 eserleku ditu (shūgi-dan) eta sufragio unibertsalez aukeratzen da lau urtean behin. Bozkatzeko gutxienezko adina 20 urtekoa da. Aholkularien ganberak (sangi-dan) 247 eserleku ditu eta 6 urtean behin berritzen da.

Hauteskundeak aldatu

Historian zehar Zentro-eskuineko Alderdi Liberal Demokratikoak irabazi izan zituen hauteskunde denak 2009an Japoniako Alderdi Demokratikoa nagusitu zitzaion arte. Azken hauteskundeak 2012an izan ziren eta Alderdi Liberal Demokratak garaipena berreskuratu zuen, gehiengo osoz gainera. Alderdiko hautagaia zen Shinzō Abe (安倍 晋三) aukeratu zuten beraz lehen ministro. Komeito Berria Alderdi budistarekin koalizioa eratuz gobernatzen du gaur egun.

Krisialdiaren eraginak kalte egingo ziola iritzita hauteskundeak aurreratzea erabaki zuen eta 2014ko abenduaren 14an gehiengo osoa errepikatu zuen. Hona hemen azken hauteskundeko emaitzak:

AlderdiaIzaeraEserlekuakBozken ehunekoa
Alderdi Liberal Demokrata (LDP) Jimintō ¹Zentro-Eskuma291% 33,11
Japoniako Alderdi Demokratikoa (DPJ) MinshutōZentro-Ezkerra73% 18,33
Berrezarkuntzaren Alderdia (JIP) Ishin no TōEskuin muturra41% 15,72
Komeito Berria Alderdia (NKP) Kōmeitō ¹Zentro-Eskuma35% 13,71
Alderdi Komunista (JCP) KyōsantōKomunismoa21% 11,37
Zure Alderdia (YP) Minna no TōZentro-Eskuma18% 3,75
Hurrengo Belaunaldientzako Alderdia (PFJ) Jisedai no TōEskuma2% 2,65
Alderdi Sozialdemokrata (SDP) Shakai MinshutōZentro-Ezkerra2% 2,46
Bizitzaren Alderdia (PNP) Seikatsu no TōBerdeak2% 1,93
Independenteakhainbat8%1,68

Banaketa administratiboa aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Japoniako banaketa administratiboa»

Japonia 47 prefektura edo departamendutan banatuta dago.

Japoniako prefekturak

Demografia aldatu

Banaketa etnikoa aldatu

Biztanleria oso homogeneoa da. Hizkuntza eta kulturari dagokionez, % 98,1 japoniarrak dira; eta gainerakoak, langile atzerritarrak, gehienbat korearrak, txinatarrak, filipinarrak, eta Brasil eta Perun bizi izan diren japoniarren ondorengoak[19].

Etnia autoktonoen artean, yamatoak dira nagusi. Oso ainu gutxi geratzen dira[20], Hokkaidon; eta ryukyuarrak, Ryukyu uharteetan.

Bizi kalitatea eta adina aldatu

Mundu guztiko bizi itxaropen handiena daukan herrialdea da, 2010-2015 artean jaiotakoena 83,5 urtekoa baita[21], baina populazioa azkar zahartzen ari da, Bigarren Mundu Gerraren ondorengo baby boomaren ondoren jaiotza tasa nabarmen jaitsi zen. 2009an, 65 urtetik gorakoa zen populazioaren % 22,7 eta 2050ean, % 40 izango dela estimatzen da[22].

Horren ondorioz, aurreikusi da Japoniako populazioak behera egingo duela, eta 2050ean 95 milioikoa izango dela. Bestalde, suizidio tasa handia da[23], eta 30 urtetik beherakoen heriotza arrazoi handiena izatera iritsi da. 2009an, 30.000 lagunek egin zuten beren buruaz beste.

Hizkuntzak aldatu

Japoniako hizkuntza japoniera da eta herrialdeko % 99k hitz egiten du[24]. Idazkerari dagokionez, hainbat alfabeto erabiltzen dira; kanji-ak (txinatar karaktereak), kana-ren bi aldaera (karaktere sinplifikatuak), latin alfabetoa eta greziarra, Fisika eta Matematika arloetan[25].

Ainuera eta ryukyuanera ere hitz egiten dira, giza talde horiek bizi diren eremuetan[26].

Erlijioa aldatu

Sanja Matsuri jaialdi erlijiosoa Sensō-ji tenploan (Tokio).
Kyotoko Aoi Matsuri jaialdia.
Nebuta Matsuri jaialdia Aomorin izaten da abuztu hasieran.

Japoniako konstituzioak erlijio askatasuna bermatzen du. Populazioa batez ere budista eta xintoista da[27], gehiengoa sinkretista gainera, hau da, bi erlijioak betetzen dituena[28]. Japoniako ohituretan eragin handia izan dute taoismoak eta konfuzianismoak ere[29]. Kristauek biztanleriaren % 1 baino gutxiago osatzen dute.

Xintoisma izan zen Japoniarren lehen erlijio handia. Xinto izenak "jainkoen bidea" esan nahi du. Oinarrian, kami jainkoek naturako bizidun eta bizigabe guztien gainean agintzen dute. Jinja santutegietan jainko horiek antzinatik gurtzen dira. Zurezko tenpluak baxuak, zabalak eta hormarik gabeak dira eta torii izeneko atea daukate sarreran. Sarritan inari azeriak zaintzen ditu, batez ere zekalearen kamiaren omenezko tenpluetan. Japonia guztian 30.000 inari daudela esaten da.

Budismoa VI. mendean iritsi zen Japoniara, batez ere Txina eta Koreatik. Hasieran, xintoismoarekin bat ez etorri arren, agintarien babesa izan zuen. Tenpluak erabat bestelakoak dira, hondo gela zabala oso dekoratuta dago, naturako irudiekin batik bat. Monjeentzako hainbat pabiloi izaten ditu eta, askotan, bost solairuko pagoda ere bai, Tokioko Sensō-ji edo Nikkō-ko Tōshō-gū tenpluetan bezala.

Japonian hainbat jaialdi erlijioso egiten dira urtean zehar. Hauek dira ezagunenak:

Hiri nagusiak aldatu

Tokioko etxe orratzak, atzean Fuji mendia.
Osakako ikuspegia.
Kantō metropoli eremua.

Japonian 127 milioitik gora biztanle bizi dira eta haietako % 80, Honshu uhartean. Hamabi hirik milioi bat biztanle baino gehiago dituzte:

  • Hiriak:
  1. Tokio (hiriburua): 8.967.665 biztanle (2011)
  2. Yokohama: 3.697.894 bz. (2012)
  3. Osaka: 2.666.371 bz. (2012)
  4. Nagoia: 2.266.249 bz. (2011)
  5. Sapporo: 1.918.096 bz. (2013)
  6. Kobe: 1.545.410 bz. (2011)
  7. Kioto: 1.473.746 bz. (2011)
  8. Fukuoka: 1.483.052 bz. (2012)
  9. Kawasaki: 1.437.266 bz. (2012)
  10. Saitama: 1.231.880 bz. (2010)
  11. Hiroshima: 1.173.980 bz. (2010)
  12. Sendai: 1.063.103 bz. (2013)
  • Metropoli eremuak:
  1. Kantō (Tokio Handia): 35.682.460 biztanle
  2. Keihanshin (Osaka-Kobe-Kioto): 18.643.915 bz.
  3. Chūkyō (Nagoia Handia): 8.923.445 bz.
  4. Fukuoka–Kitakyushu: 5.590.378 bz.
  5. Sapporo: 2.606.214 bz.
  6. Sendai: 2.289.656 bz.
  7. Hiroshima: 2.064.536 bz.
  8. Okayama: 1.646.757 bz.
  9. Kumamoto: 1.462.409 bz.
  10. Niigata: 1.442.958 bz.

Ekonomia aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Japoniako ekonomia»

Historia aldatu

Meiji berrezarkuntzako konstituzioaren onarpena agertzen duen ukiyo-e margoa.
Tokioko Ginza barrutia.

Japoniako egungo ekonomiaren abiapuntua 1854 urtean kokatu behar da, bakumatsu irekitze-garaian. Urte horretan Kanagawako ituna sinatu zen, Estatu Batuetako Armadaren erasoaren mehatxupean, zeinaren arabera Japoniako portu zenbait Estatu Batuekiko merkataritzarako aske geratzen baitziren. Tokugawa shogunerriak abiarazitako irekitze-politika sakondu egin zen, bi mende luzeetan zehar Japonia menderatu zuen Tokugawa shogunerria desegin eta 1868 urtean Meiji Aroa hasi zenean. Meiji aroak gobernu-erakunde berriak ekarri zituen, Europan osatzen ari zirenen antzekoak. Modernizazio aro horretan, hezkuntza-sistema aurreratua ezarri eta milaka gazte bidali ziren Estatu Batuetara eta Europara, beren prestakuntza teknikoa osatzeko. Gobernuak azpiegiturak (errepideak, trenbideak eta portuak) garatzen zituen bitartean, enpresa pribatua bultzatu egin zuen, laguntza ugari emanez. Aldi berean, banku-sektore zabala garatu zen. Aldaketa horiek guztiak japoniarrek historian zehar erakutsitako lanerako gogoak eta egokitzeko ahalmenak erraztu zituzten. Nazioarteko merkataritza nabarmen gehitu zen: mota guztietako ekipamendua eta kotoia inportatu zuten Britainia Handiatik, eta zeta eta tea esportatzen ziren nagusiki.

XX. mendearen hasieran, Japoniako jarduera ekonomiko nagusia nekazaritza bazen ere, industria azkar zabaltzen ari zen. Munduko Lehenengo Gerran irabazleen taldean geratu izanak industrializazioa azkartu egin zuen. 1920-1930 urteetan, Britainiar Inperioaren ahuleziak indar geopolitikoa sendotu zioen Ekialdeko Asia osoan, haren interes ekonomikoak zabalduz. Horrekin batera, politika ekonomiko militarista biziari ekinez, Japonia inguruko herrialderik boteretsuena bilakatu zen eta urtero ekonomiaren hazkunde-tasa nabarmenak lortu. Munduko Bigarren Gerrak, ordea, herrialdea guztiz birrinduta utzi zuen, azpiegitura guztien % 40 hondaturik. Gerra ondoren, Estatu Batuen laguntza jaso zuen ekonomia altxatzeko, ondoko Sobiet Batasunari aurre egitearren, Japonia kide bihurtu asmoz. Industria berriz ere abian, herritarren lanerako grina aprobetxatuz, Japonia munduko herrialderik aberatsenetakoa bilakatu da. Hain zuzen, 2010. urtean munduko hirugarrena zen Barne Produktu Gordinari buruz, Estatu Batuen eta Txinaren ondoren.

Gaur egungo egoera aldatu

Japoniak 65,9 milioi langile ditu eta langabezia-tasa oso apala du[24]. 4.210 dolarretako per capita errenta dauka (2009). Hala ere, pobrezian daudenak 20 milioi biztanle inguru dira. Japoniaren azaleraren %73a menditsua da eta basoak estaltzen duenez nekazaritza, industria edo bizitokiak eraikitzeko ez da batere egokia[30]. Urbanizaturiko azalera urria izateak etxea eskuratzea oso garesti bihurtu du[31].

Nekazaritzak ere lurraldearen % 12 soilik lantzen du[32]. Horregatik terraza sistema oso erabilia da. Arroza da ekoizpen handiena duen zekalea[33]. Arrantzari dagokionez, ordea, Japonia munduko bigarren herrialdea da, Txinaren ondoren, eta planetan arrantzaturiko tona kopuruen % 15 japoniarrek harrapatzen dute[34]. Hegalaburra arrantzatzen da gehienbat, eta balearen ehizak eztabaida handiak sortarazi dizkio[35].

Teknologiari esker, garapen industrial garrantzitsua izan du. Ibilgailuak (munduko hirugarren ekoizle handiena) eta tresna elektronikoak jarduera nagusiak dira eta esportazioan pisu handiena daukate. Industria konpainia handienak Toyota (munduko automobil konpainia handiena[36]), Toshiba, Canon Inc. eta Nippon Steel dira[37]. Industria mota gehiago ere baditu: produktu kimikoak, itsasontzigintza, erreminta-makinak eta elikagai landuak, besteak beste. 2009ko esportazioak Txinara (% 22,2), Estatu Batuetara (% 10,96) eta Australiara (% 6,29) joan ziren gehienbat. Japoniaren inportazio gairik garrantzitsuena erregai fosilak dira, baita lehengaiak eta makinaria ere.

Turismoari dagokionez, Asiako bostgarren herrialde bisitatuena da, urtero 8 milioi turistatik gora jasotzen baititu[38]. Leku ezagunenak Tokio (Shinjuku, Shibuya, Ginza eta Asakusa), Osaka, Kobe eta Kyoto dira, negu aldean Hokkaido ere bai.

Azpiegiturak aldatu

Garraioa aldatu

250 shinkansen edo abiadura handiko trenek hiri guztiak lotzen dituzte[39]. Garraiobide horren arduraduna Japan Rail (JR) konpainia da. Bestetik, Japonian 173 aireportu daude, izan ere uharte asko baititu eta uhartedi bakoitzak bere aireportua du. Haneda Aireportua (Tokio) da herrialdeko aireporturik erabiliena, batez ere Japonia barneko hegaldiak kudeatzen dituelako[40]. Nazioarteko aireportu handienak, berriz, Narita (Tokio), Kansai (Osaka) eta Chūbu Centrair (Nagoya) dira[41].

Itsas kairik handiena Nagoiakoa da: merkataritzaren % 10 bertan gertatzen da[42]; ondoren, Kobe, Osaka, Yokohama, Hakata, Tokio eta Chiba dira.

Aireportuak aldatu

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Ikus jatorrizko Wikidatako eskaera eta iturriak.

Energia aldatu

Nozomi shinkansena.

2011n, Japoniak ekoiztutako energiaren jatorria honako hau izan zen: petrolioa (% 46,1), ikatza (% 21,4), gas naturala (% 21,4), indar nuklearra (% 4,0) eta uraren indarra (% 3,3)[43]. Argi indarraren % 25 indar nuklearrak ekoitzi zuen. Fukushimako triskantzaren ondoren, gobernuak oraindik 50 erreaktore lanean mantentzen ditu, izan ere bertakoa duen energia iturri bakarra baita.

Hezkuntza aldatu

Meiji berrezarkuntzak isolamenduarekin bukatzea batera hezkuntza ekarri zuen 1872an eta lehen eta bigarren hezkuntzaz gain, unibertsitateak ere eratu zituen. 1947tik aurrera, 6 urtetik aurrera derrigorrezko hezkuntza dago, 15 urte arte. Gehiengoak hiru urteko batxilergoa egiten du eta % 75,9 unibertsitatera edo lanbide heziketara joaten da (2005).

Japoniako unibertsitate garrantzitsuenak Tokiokoa eta Kiotokoa dira.

Zientzia eta Teknologia aldatu

Ikerketa teknologikoari eta biomedikuntzari dagokionean, oso herrialde garatua da Japonia. 700.000 ikerlari ditu eta 100 milioi euro erabiltzen ditu horretan, munduko hirugarren aurrekontu handiena, hain zuzen ere[44]. 83 zientzilarui, teknikari eta injeniari ditu 10.000 biztanleko, munduko hirugarren ratio handiena da[45]. Horrela, 16 Nobel Saridun lortu ditu, fisika, kimika eta medikuntza arloetan[46].

Hauek dira Nobel Saridunak:

  • Fisika:
    • Hideki Yukawa (1949)
    • Tomonaga Shinichiro (1965)
    • Leo Esaki (1973)
    • Masatoshi Koshiba (2002)
    • Makoto Kobayashi (2008)
    • Toshihide Maskawa (2008)
    • Yoichiro Nambu (2008)
  • Kimika:
    • Kenichi Fukui (1981)
    • Hideki Shirakawa (2000)
    • Ryōji Noyori (2001)
    • Koichi Tanaka (2002)
    • Osamu Shimomura (2008)
    • Ei-ichi Negishi (2010)
    • Akira Suzuki (2010)
  • Medikuntza:
    • Susumu Tonegawa (1987)
    • Shinya Yamanaka (2012)

Teknologiari dagokionez, bereziki aztertzen dituen arloak honako hauek dira: tresna elektronikoak, ibilgailuak, lurrikaren aurkako ingeniaritza, optika, sustantzia kimikoak eta robotika (azken horrek oso ospe handia eman dio Japoniari, mundu osoan dauden erroboten erdia baino gehiago baitauzka, 742.500etik 402.000)[47].

JAXA (Japoniako Aeroespazioaren ikerketarako agentzia) agentziak Nazioarteko Espazio Estazioan parte hartzen du eta zundak bidali ditu Artizarra eta Merkurio aztertzera. 2030ean ilargian base bat eraikitzeko lanetan ari da[48].

Kultura aldatu

Haruki Murakami idazle ezaguna.
Kabuki antzerki bateko porterra.
Manga komikia.
Sakontzeko, irakurri: «Japoniako kultura»

Gastronomia aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Japoniako gastronomia»

Japoniako sukaldaritzak oinarrizko produktuak arroz zuriarekin edo ziriolekin elkartzen ditu. Horrekin batera, miso zopa eta plater nagusia (arraina, barazkia, tofua) jaten dira. Garrantzi handia dauka sasoiko produktuak jateak.

Literatura aldatu

Sakontzeko, irakurri: «Japonierazko literatura»

Japoniako hizkuntzaren transmisioa ahozkoa izan zen VIII. mendean kanji idazkera iritsi zen arte[49]. Murasaki Shikiburen Genjiren ipuina munduko eleberri zaharrena kontsideratzen da[50]. Japoniaren isolamenduak atzerriko kultur adierazpenak iristea zaildu zuenez bertako kultura bide desberdinetatik garatu zen. Poesiaren arte gorena haikuek osatu zuten; haien sortzailea eta maisu nagusia Matsuo Bashō izan zen sortzailea[51].

250 urtean, shogunerrien menpe egon ondoren, 1868ko Meiji berrezarkuntzak idazleen adierazpen askatasuna ekarri zuen eta, horren ondorioz, literaturaren garapen handia. Mendebaldeko kultura txertatzen hasi zen eta "kirola" edo "giza eskubideak" bezalako hitzak asmatu behar izan ziren.

XX. mendean, bi idazlek lortu zuten Nobel Saria: Yasunari Kawabata-k (1968an) eta Kenzaburo Oe-k (1994an).

Musika aldatu

Antzerkiei loturik egon da Japoniako musika tradizionala. XIX. mendean, enperadorearen gortean mendebaldeko musika klasikoa gustuko bihurtu zen. Toru Takemitsu eta Rentarō Taki musika konposatzaile handiak izan ziren.

Bigarren Mundu Gerraren ondoren, Europa eta Estatu Batuetako musika estiloek eragin handia izan zuten Japonian eta J-Pop (pop musika) garatu da. Gaur egungo gizartean karaokeak garrantzi handia du eta jarraitzaile gehien dituen ekintza kulturala dela zioen ikerketa egin zen 1993an.

Antzerkia aldatu

XIV. mendean sortu zen Nō antzerkia. Tenplu budistetako dantzetan oinarritzen zen eta izaki mitologikoen istorioak kontatzen zituen. Gaur egun oraindik ere antzezten da. Zurezko eszenatoki triangeluarrak santutegia dirudi eta musikaren ildotik mugimendu geldoak (katak) egiten dira.

XVII. mendean, ikusleek antzerki sinpleagoa eskatzen zutenez, kabuki antzerkia sortu zen Kioton. Hitzaren karaktereek "kantatu" (ka), "dantzatu" (bu) eta "trebetasun", "antzea" (ki) esan nahi dute: "kantatzearen eta dantzatzearen artea" bezala itzuli ohi izan da. Musika, dantza eta mimoa biltzen ditu kabuki antzezpenak eta antzezleek margoak eta jantzi ikusgarriak erabiltzen dituzte apaintzeko. Tokio hiriburuko kabuki-za antzokian ikus daitezke antzezlanak.

Bunraku txotxongiloen antzerkia da. Txotxongiloak 1,2 metro luze dira eta kabukiko antzezlanak egiten dituzte.

Artea aldatu

Ise-ko santutegia japoniar estiloaren eredutzat jotzen izan da[52]. Tenpluak zurezkoak dira, ate mugikorrak dituzte eta zoruan, tatamia. Ryokan estiloko etxe eta ostatuak ere horrelakoak dira[53].

Eskultura eta margolan zaharrenak K.a. 300 urtekoak dira. XIX. mendetik aurrera, mendebaldeko estiloak barneratu zituen Japoniak baina Mendebaldean ere eragin zuen "japonismo" deritzon korrontearen bidez. Ukiyo-e margoak postmodernotzat hartu zituen Europak[54].

XX. mendearen bigarren erdialdetik aurrera, nazioarteko ospea du manga komikiak[55] eta horren ondoriozko anime marrazki bizidunek eta bideo-jokoek.

Kirolak aldatu

Sumo jokalariak epailearen inguruan.
Yomiuri Giants taldea da Japoniako beisbol talderik ezagunena.

Borroka arteak aldatu

Japoniako kirol nagusiak bertako borroka arte tradizionalak dira, guztien gainetik sumoa[56]. Makuuchi izena du sumo maila gorenak eta 42 jokalarik hartzen dute parte. Onenek Yokozuna titulua jasotzen dute. Taihō Kōki kontsideratzen da sumo borrokalari handiena, Kitanoumi eta Chiyonofujik ere garaipen handiak lortu zituzten. Gaur egun ordea mongoliarrak dira nagusi.

Judoa, karatea, kendoa eta aikidoa ere jende askok praktikatzen du.

Beisbola aldatu

Beisbola da, ordea, jarraitzaile gehien dituen kirola. Japoniako liga 1936an abiatu zen baina gaur egungo liga sistema 1950koa da[57]. Bertan Erdialdeko eta Ozeano Bareko ligak jokatzen dira eta bakoitzeko txapeldunen artean Japoniako Serieak izaten dira, txapeldun orokorra erabakitzen dutenak. Tokioko Yomiuri Giants taldea da palmaresik onena duen taldea.

Futbola aldatu

Futbolaren arrakasta ere gorantz doa. 1981a eta 2004 artean, Kontinente arteko Futbol Kopa bertan antolatu zen eta hurrengo lau urteetan Kluben arteko Munduko Kopa. Japoniako futbol liga 1993an abiatu zen eta Kashima Antlers taldea da garaipen gehien lortu dituena. Asiako Txapeldunen Ligan ere hainbat talde japoniar izan dira txapeldunak. Selekzio mailan, 2002an Munduko Futbol Txapelketa antolatu zuen Hego Korearekin batera. Japoniako selekzioa lau aldiz izan da Asiako Kopako txapelduna[58].

Errugbia aldatu

Japoniako errugbi selekzioa Asiako talderik indartsuena da, zazpi aldiz jarraian irabazi baitu Asiako Bost Nazioen txapelketa, jokatu diren ekitaldi guztiak, eta beste bederatzi aldiz hartu du parte Munduko Errugbi Txapelketan. 2019ko Munduko txapelketa bertan jokatu zen eta final laurdenetara iritsi zen, tartean Irlanda eta Eskoziari irabazita[59].

Japoniako errugbi ligako talde arrakastatsuena Toshiba Brave Lupus taldea da.

Txirrindularitza aldatu

JaponiakoTourra da herrialdeko itzuli garrantzitsuena. Aste bete inguruko luzeera dauka eta 1996. urtean izan zen lehenengo ekitaldia. 2011. urteko ekitaldia, herrialdeak pairatu zuen lurrikara eta tsunamiagatik bertan behera utzi zen. Irabazle gehienak europearrak izan dira.

Olinpiar Jokoak aldatu

Neguko kirolez denaz bezainbatean, Tokiok 1964ko Udako Olinpiar Jokoak antolatu zituen eta 2020an berriro bertan jokatzekoak baziren ere COVID-19 pandemiaren erruz urtebetez atzeratu dira. Aipaturiko horiei, 1972ko Sapporo-ko Neguko Jokoak eta 1998ko Nagano-koak gehitu behar zaizkie[60].

Ondasun nabariak aldatu

Gizateriaren ondarea aldatu

UNESCOk hamazazpi toki izendatu ditu Gizateriaren Ondare Japonian. Honako hauek dira:

Gainontzeko leku interesgarriak aldatu

Kōkyo (Tokio)
Osakako gaztelua
Kamakurako Buda Handia
Izumo-taisha
Engyō-ji (Himeji)
Kintai zubia
Kobe Port Tower
Kabuki-za antzokia (Tokio)
Kōraku-en parkea (Okayama)
Amanohashidate
Mila arroz soroak (Wajima)
Biei
Yanagawako kanalak

Jauregi eta gazteluak aldatu

Tenplu, santutegi eta budak aldatu

Museoak aldatu

Zubiak aldatu

Etxeorratzak eta dorreak aldatu

Beste eraikin batzuk aldatu

Hiriko parkeak aldatu

Herriak aldatu

Auzoak aldatu

Euskal Diaspora aldatu

Biografiak aldatu

Erreferentziak aldatu

  1. ↑ Japan Statistical Yearbook 2010 Stat.go.jp
  2. ↑ «Where does the name Japan come from?» www.sljfaq.org (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  3. ↑ (Ingelesez) Fogel, Joshua A.. (2015-04-29). The Cultural Dimensions of Sino-Japanese Relations: Essays on the Nineteenth and Twentieth Centuries: Essays on the Nineteenth and Twentieth Centuries. Routledge ISBN 978-1-317-45767-1. (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  4. ↑ (Ingelesez) Dictionaries, Editors of the American Heritage. (2004-10-13). Word Histories and Mysteries: From Abracadabra to Zeus. Houghton Mifflin Harcourt ISBN 978-0-547-35027-1. (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  5. ↑ www.pitt.edu (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  6. ↑ (Ingelesez) Kuzmin, Yaroslav V.. (2006/06). «Chronology of the earliest pottery in East Asia: progress and pitfalls» Antiquity 80 (308): 362–371.  doi:10.1017/S0003598X00093686. ISSN 0003-598X. (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  7. ↑ (Ingelesez) Denoon, Donald; Hudson, Mark; McCormack, Gavan. (2001-11-20). Multicultural Japan: Palaeolithic to Postmodern. Cambridge University Press ISBN 978-0-521-00362-9. (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  8. ↑ (Ingelesez) Hays, J. N.. (2005). Epidemics and Pandemics: Their Impacts on Human History. ABC-CLIO ISBN 978-1-85109-658-9. (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  9. ↑ (Ingelesez) Fr?d?ric, Louis; Louis-Frédéric. (2002). Japan Encyclopedia. Harvard University Press ISBN 978-0-674-01753-5. (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  10. ↑ a b (Ingelesez) Totman, Conrad. (2005-01-14). A History of Japan. Wiley ISBN 978-1-4051-2359-4. (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  11. ↑ a b (Ingelesez) Turnbull, Stephen. (2010-07-20). Toyotomi Hideyoshi. Bloomsbury USA ISBN 978-1-84603-960-7. (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  12. ↑ Toby, Ronald P.. (1977). «Reopening the Question of Sakoku: Diplomacy in the Legitimation of the Tokugawa Bakufu» Journal of Japanese Studies 3 (2): 323–363.  doi:10.2307/132115. ISSN 0095-6848. (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  13. ↑ (Ingelesez) Howe, Christopher. (1999). The Origins of Japanese Trade Supremacy: Development and Technology in Asia from 1540 to the Pacific War. Hurst ISBN 978-1-85065-538-1. (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  14. ↑ Ohtsu, Makoto; Imanari, Tomio. (1999-03-01). «Chapter 3. Japanese National Values and Confucianism» Japanese Economy 27 (2): 45–59.  doi:10.2753/JES1097-203X270245. ISSN 1097-203X. (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  15. ↑ Matsusaka, Y. Tak. (2009). "The Japanese Empire". In Tsutsui, William M. (ed.). Companion to Japanese History. Blackwell, 224-241 or. ISBN 978-1-4051-1690-9..
  16. ↑ Pape, Robert A.. (1993). «Why Japan Surrendered» International Security 18 (2): 154–201.  doi:10.2307/2539100. ISSN 0162-2889. (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  17. ↑ (Ingelesez) Coleman, Joseph. (2007-03-06). «'52 coup plot bid to rearm Japan: CIA» The Japan Times (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  18. ↑ (Ingelesez) Fackler, Martin. (2011-03-11). «Powerful Quake and Tsunami Devastate Northern Japan» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  19. ↑ (Ingelesez) Onishi, Norimitsu. (2008-11-01). «An Enclave of Brazilians Is Testing Insular Japan» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  20. ↑ (Ingelesez) Recognition at last for Japan's Ainu. 2008-06-06 (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  21. ↑ (Ingelesez) Press, The Associated. (2009-05-24). «WHO: Life Expectancy in Israel Among Highest in the World» Haaretz (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  22. ↑ «Statistics Bureau Home Page/Statistical Handbook of Japan 2019» www.stat.go.jp (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  23. ↑ (Ingelesez) «The Times & The Sunday Times» www.thetimes.co.uk (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  24. ↑ a b «East Asia/Southeast Asia :: Japan — The World Factbook - Central Intelligence Agency» www.cia.gov (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  25. ↑ «The Japanese Language» web.mit.edu (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  26. ↑ «The UN Works for Cultural Diversity: Endangered Language of the Ainu» web.archive.org 2008-01-06 (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  27. ↑ «A View of Religion in Japan: Articles: Multimedia: Japan Society» web.archive.org 2016-01-23 (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  28. ↑ «Religion - Japanese Culture | Inside Japan Tours» www.insidejapantours.com (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  29. ↑ (Ingelesez) Totman, Conrad. (2005-01-14). A History of Japan. Wiley ISBN 978-1-4051-2359-4. (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  30. ↑ (Ingelesez) Japan scraps zero interest rates. 2006-07-14 (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  31. ↑ (Ingelesez) «Housing and Land Survey 2008Housing and Land Survey | File | Browse Statistics» Portal Site of Official Statistics of Japan (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  32. ↑ «As Farmers Age, Japan Rethinks Relationship With Food, Fields | PBS NewsHour | June 12, 2012 | PBS» web.archive.org 2013-11-21 (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  33. ↑ «Field work» The Economist ISSN 0013-0613. (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  34. ↑ «East Asia/Southeast Asia :: Japan — The World Factbook - Central Intelligence Agency» www.cia.gov (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  35. ↑ (Ingelesez) Japanese whaling 'science' rapped. 2005-06-22 (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  36. ↑ (Ingelesez) Murphy, Andrea. «2015 Global 2000: The World's Biggest Auto Companies» Forbes (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  37. ↑ www.forbes.com (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  38. ↑ (Ingelesez) Otake, Tomoko. (2016-01-19). «Visitors to Japan surge to record 19.73 million, spend all-time high ¥3.48 trillion» The Japan Times (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  39. ↑ (Japonieraz) «Central Japan Railway Company» Central Japan Railway Company (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  40. ↑ «Airports Council International» web.archive.org 2011-01-11 (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  41. ↑ (Ingelesez) Nakagawa, Dai; Matsunaka, Ryoji. (2006). Transport Policy and Funding. Elsevier ISBN 978-0-08-044852-7. (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  42. ↑ «About the Port» web.archive.org 2010-11-30 (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  43. ↑ «Statistics Bureau Home Page/Statistical Handbook of Japan 2019» www.stat.go.jp (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  44. ↑ McDonald, Joe. (2006). China to spend $136 billion on R&D. BusinessWeek.
  45. ↑ Shteinbuk, Eduard. (2011). "R&D and Innovation as a Growth Engine". National Research University – Higher School of Economics..
  46. ↑ (Japonieraz) «Nobel Laureates» KYOTO UNIVERSITY (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  47. ↑ «Statistics - IFR International Federation of Robotics» web.archive.org 2016-03-27 (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  48. ↑ «Japan Plans Moon Base By 2030» www.moondaily.com (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  49. ↑ (Ingelesez) Seeds in the Heart: Japanese Literature from Earliest Times to the Late Sixteenth Century. Columbia University Press 1999 ISBN 978-0-231-11441-7. (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  50. ↑ (Ingelesez) Shikibu, Murasaki. (2003-04-24). The Tale of Genji. Penguin ISBN 978-0-14-243714-8. (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  51. ↑ (Ingelesez) Keene, Donald. (1999). World Within Walls: Japanese Literature of the Pre-modern Era, 1600-1867. Columbia University Press ISBN 978-0-231-11467-7. (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  52. ↑ Tange, Kenzo; Kawazoe, Noboru. (1965). Ise: Prototype of Japanese Architecture. Massachusetts Institute of Technology Press..
  53. ↑ (Ingelesez) 和夫·西; 和夫·穂積. (1996). 日本建築のかたち: 生活と建築造形の歴史. Kodansha International ISBN 978-4-7700-1992-9. (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  54. ↑ (Ingelesez) Arrowsmith, Rupert Richard. (2010-11-25). Modernism and the Museum: Asian, African, and Pacific Art and the London Avant-Garde. OUP Oxford ISBN 978-0-19-959369-9. (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  55. ↑ (Ingelesez) Ito, Kinko. (2005). «A History of Manga in the Context of Japanese Culture and Society» The Journal of Popular Culture 38 (3): 456–475.  doi:10.1111/j.0022-3840.2005.00123.x. ISSN 1540-5931. (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  56. ↑ «Independent Lens . SUMO EAST AND WEST . About Sumo | PBS» www.pbs.org (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  57. ↑ Nagata, Yoichi; Holway, John B.. (1995). Japanese Baseball. In Palmer, Pete (ed.). Total Baseball (4th ed.). Viking Press., 547 or..
  58. ↑ (Ingelesez) «Asian Qualifiers 2023 | the-AFC.com» the-AFC (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  59. ↑ «Official RWC 2015 Site - Japan reaches out to the rest of Asia» web.archive.org 2013-12-17 (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).
  60. ↑ (Japonieraz) «History of Japan's Bids for the Olympic | JOC - Japanese Olympic Committee» Japanese Olympic Committee(JOC) (Noiz kontsultatua: 2020-05-08).

Kanpo estekak aldatu

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Japonia


Asiako herrialde eta lurraldeak    (Nazio Batuen azpi-eskualdeka)

Erdialdeko Asia

Afganistan • Errusia • Kazakhstan • Kirgizistan • Uzbekistan • Tadjikistan • Turkmenistan

Asiako Ekialdea
(Asia-Pazifikoa)

Hego Korea • Ipar Korea • Japonia • Mongolia • Txina

Hego-mendebaldeko Asia
Ekialde Hurbila

Arabiar Emirerri Batuak • Armenia • Azerbaijan • Bahrain • Egipto • Georgia • Iran • Irak • Israel • Jordania • Kuwait • Libano • Oman • Qatar • Saudi Arabia • Siria • Turkia • Yemen

Hego-ekialdeko Asia

Brunei • Ekialdeko Timor • Filipinak • Indonesia • Kanbodia • Laos • Malaysia • Myanmar • Singapur • Thailandia • Vietnam

Hegoaldeko Asia

Bangladesh • Bhutan • India • Maldivak • Nepal • Pakistan • Sri Lanka

Beste entitate
politiko batzuk

Palestina • Taiwan

"https:https://www.how.com.vn/wiki/index.php?lang=eu&q=Japonia&oldid=9669074"(e)tik eskuratuta
🔥 Top keywords: Berezi:BilatuAzalaTxikipedia:AzalaFermin MuguruzaCarles PuigdemontBerezi:AzkenAldaketakGonzalo BoyeLiburuaren Nazioarteko EgunaTxikipedia:Europako ibaiakIgor OyonoBerriaEuskaraTxikipediaGalicia (L-51)Energia berriztagarri2024ko Eusko Legebiltzarrerako hauteskundeakTxikipedia:Liztor asiarEuskal HerriaWiki HowLaguntza:SarreraPaleolitoaTxikipedia:PaleolitoaLiztor asiarCreative CommonsSarpenDeiaHistoriaurreaKingpin (Marvel Comics)Koldo Garcia EtxebarriaPello OtxandianoAs (egunkaria)Bigarren Mundu GerraMiguel de CervantesAro ModernoaDemokraziaGernikako bonbardaketaAlan GriffinOligarkiaEnergia ez berriztagarri