Asya

Ang pulong nga Asia gikan sa Karaang Pinulongang Griyego nga "Ασία", unang gigamit ni Herodotus (mga 440 BK) alang sa Anatolia o, sa paghulagway sa mga Gubat Persiyano, sa Imperyong Persiyano, aron malahi sa Gresya ug Ehipto. Si Herodotus mikomento nga nahibulong siya nganong tulo ka pangalan sa babaye ang gigamit sa sa paghulagway sa usa lamang ka higanteng kayutaan (land mass) (Europa, Asia, ug Libya, gireper ang Aprika), matud niya kasagaran sa mga Griyego nagtuo nga ang Asia gikan sa asawa ni Prometheus pero ang mga Lydian miingon nga gipanganlan kini gikan kang Asias, anak nga lalaki ni Cotys diin giapod-apod ang ngalan sa tribu sa Sardis.

Ang Asya usab mahimong ingnon nga usa ka subrehiyon sa Eurasia. Alang sa dugang subdibisyon ginamit kanang maong termino, tan-awa ang Habagatang Eurasia ug Tunga-tungang Eurasia.

Ang ubang nasod sa Asya milapas sa Asya mismo.

Kining mosunod nga mga rehiyon tradisyonal nga giila:

• Amihanang Asya
• Habagatang Asya (o Subkontinente sa Indya)
• Habagatang-Kasadpang Asya (o Tunga-tungang Sidlakan o Kasadpang Asya)
• Habagatang-Sidlakang Asya
• Sidlakang Asya (o Layong Sidlakan)
• Tunga-tungang Asya

Habagatang Asya (o Subkontinente sa Indya) usba

Ang Habagatang Asya gitawag usab nga Subkontinente sa Indya. Kini naglakip ning mosunod:

• Ang mga nasod sa Himalayas sama sa Indya, Pakistan, Nepal, Butan ug Bangladesh.
• Ang mga nasod sa Kadagatang Indyan sama sa Sri Lanka ug ang Maldives. Ang Andaman, Nicobar ug Lakshadweep nga mga islang nahimutang usab sa Kadagatang Indyan.
• Ang peninsular nga Indya (gitawag usab nga Platu sa Decca
• Usahay ang Afganistan anhi usab ibutang.

Habagatang-Kasadpang Asya (o Tunga-tungang Sidlakan, Duol nga Sidlakang Asya o Kasadpang Asya) usba

Kini matawag usab sa Kasadpanong termino Tunga-tungang Sidlakan (Middle East sa Iningles), nga maoy sagad gamiton sa mga Pilipino, Uropano, ug Amerikano. Ang Tunga-tungang Sidlakan (sa ubang interpretasyon) nagpasabot sa pipila ka nasod sa Amihanang Aprika. Ang Habagatang-Kasadpang Asya mabahin pa gayod ngadto ning mga mosunod:

• Anatolya (buot ipasabot, ang Asya Minor), nga naglakip sa Asyanong bahin sa Turkiya.
• Ang pulo-nasod sa Cyprus sa Dagat Mediteranyan.
• Ang Levant kun Duol nga Sidlakan, nga naglakip sa Syria, Israel, Jordan, Lebanon, Irak ug ang Asyanong bahin sa Ehipto.
• Ang peninsula sa Arabya, lakip na ang Arabyang Saudi, Nagkahiusang Emiratong Arabo, Bahrayn, Qatar, Oman, Yemen ug Kuwait.
• Ang rehiyon sa Kawkasus lakip na ang gamayng bahin sa Rusya, Georgia, Armenya, ug Azerbayjan.
• Ang Platu sa Iran, nga naglakip sa Iran ug pipila ka bahin sa kasikbit nga mga nasod.

Habagatang-Sidlakang Asya usba

Kining maong rehiyon naglakip sa Peninsula sa Malaya, Indotsina ug ang mga pulo sa Kadagatang Indyan ug Kadagatang Pasipiko. Ang mga nasod nga anaa mahimutang niini mao kining mosunod:

• Sa Indotsina, ang Burma, Tayland, Laos, Cambodya ug Vietnam.

• Ang maritimong Habagatang-Sidlakang Asya mao ang mga nasod sa Malasya, Brunei, Pilipinas, Singapur ug Indonesia (ang ubang mga pulo sa nasod sa Indonesia naa nahimutang sa Melanesia, sa Oseanya. Ang Timor-Leste (hasta ang Melanesia usahay iapil usab.

Ang nasod sa Malasya gibahin ngadto sa duha tungod sa Habagatang Dagat sa Tsina busa kini may mainland ug may pulo nga mga bading.

Sidlakang Asya usba

Kining maong arya nagalakip ning mosunod:

• Ang mga nasod sa Kadagatang Pasipiko sama sa Taiwan ug Hapon
• Amihanan ug Habagatang Korea sa Peninsula Korea.
• Tsina, apan usahay ang mga sidlakang bahin lamang

Usahay usab ang nasod sa Mongolia ilakip sa Sidlakang Asya.

Tunga-tungang Asya usba

Walay malukpanon nga konsensus sa paggamit ning maong terminoha. Sagad ang Tunga-tungang Asya naglakip ning mga mosunod:

• ang Mga republika sa Tunga-tungang Asya sama sa Kazakhstan (walay labot ang gamay niining Uropanhong teritoryo), Uzbekistan, Tajikistan, Turkmenistan ug Kyrgyzstan.
• Afghanistan, Mongolia, ug ang kasadpang mga rehiyon sa Tsina.
• Ang kanhi mga Sobyet nga estado sa rehiyon sa Caucasus.

Ang Tunga-tungang Asya mahinungdanon tungod sa mga internasyonal nga panagbingkil sama sa mga linya sa lana, Nagorno-Karabakh, ug Chechnya, ingon man sa presensiya sa mga sundalo sa Estados Unidos ug Nagkahiusang Gingharian sa Afghanistan.

Mga pundok alang sa rehiyonal nga koordinasyon pang-ekonomiko:

• Asia-Pacific Economic Cooperation
• Asia-Europe Economic Meeting
• Association of Southeast Asian Nations
• Closer Economic Partnership Arrangement
• Commonwealth of Independent States
• South Asian Association for Regional Cooperation
• South Asia Free Trade Agreement (proposed)

Mga natural nga rekursos usba

Ang Asya tugob sa petrolyo ug puthaw.

• taas nga produksiyon sa agrikultura, labaw na sa humay
• ang ubang mga agrikultural nga produkto mao kining mosunod: trigo ug manok

• pagpanglasang (forestry)

• pagpangisda

Paggama og mga produkto usba

Pinansyal usba

Ang Asya may tulo ka mga sentro pinansiyal. Kini mao ang Hong Kong, Singapore ug Tokyo.THE BEST ITONG PUNTAHAN

• call center
• business process outsourcing

Ang kinabag-an sa mga tawo sa kalibotan nga may gipraktis nga relihiyon nagpraktis og relihiyon nga nagsumikad sa Asya.

Ang mga relihiyon nga nagsugod sa Asya ug adunay mayoriya sa iyang mga sumusunod sa Asya mao kining mosunod:

• Bahá'í: labaw sa katunga ang naa sa Asya
• Budhismo: Cambodia, Tsina, Hapon, Koreya, Laos, Mongolia, Burma, Singapore, Sri Lanka, Thailand, Vietnam, bahin sa habagatan, sidlakan, ug kasadpang Indiya, ug mga bahin sa tunga-tunga ug sidlakang Rusya (Siberia).
  • Budhismong Mahayana: Tsina, Hapon, Koreya, Singapore, Vietnam.
  • Budhismong Theravada: Cambodia, mga bahin sa Tsina, Laos, Myanmar, Sri Lanka, Thailand, mga bahin sa Vietnam.
  • Budhismong Vajrayana: Mga bahin sa Tsina, Mongolia, mga bahin sa habagatan ug sidlakang Indiya, mga bahin sa tunga-tunga ug sidlakang Rusya ug Siberya.
• Hinduwismo: Indiya, Nepal, Bangladesh, Sri Lanka, Pakistan, Malasya, Singapore, Bali.
• Islam: Tunga-tunga, Amihanan, ug Amihanang-Kasadpang Asya, Malasya, Pilipinas Brunei ug Indonesia.
  • Shia Islam: Iran, Azerbaijan, mga bahin sa Irak, Bahrain, mga bahin sa Afghanistan, mga bahin sa India, mga bahin sa Pakistan.
  • Sunni Islam: dominant in the rest of the regions mentioned above.
• Jainism: India
• Qadiani: Pakistan, Bangladesh, India.
• Shinto: Japan
• Sikhism: India, Malasya, Hong Kong
• Daoism: China, Korea, Vietnam, Singapore, and Taiwan
• Zoroastrianism: Iran, India, Pakistan
• Shamanism: Siberia
• Animism: Eastern India

Religions founded in Asia that have the majority of their contemporary adherents in other regions include:

• Christianity (Lebanon, Syria, Palestine, Armenia, Georgia, South Korea, Singapore, Malasya, Indonesia, East Timor, Pakistan, India and the Philippines)
• Judaism (slightly fewer than half of its adherents reside in Asia; Israel, Iran, India, Syria.)

Plantilya:Komons

• Assuwa
• Asya Minor
• Pan-Asyanismo

• http://www.lib.utexas.edu/maps/asia.html
• http://www.asia.alloexpat.com/ Archived 2007-08-13 at the Wayback Machine
• http://www.freeworldmaps.net/asia/index.html