Huák-guók
Huák-guók (法國, Huák-ngṳ̄: France), ciòng-chĭng Huák-làng-să̤ Gê̤ṳng-huò-guók (République Française; IPA: [ʁepyblik fʁɑ̃sɛz]) sê Ĕu-ciŭ gì siŏh bĭh guók-gă, dṳ̀ lāu Ĕu-ciŭ buōng-tū ī-nguôi, Huák-guók găk Dâi-iòng-ciŭ, Hĭ-ciŭ, Mī-ciŭ dēng ciŭ gó ô liāng-tū. Buōng-tū ī-nguôi gì liāng-tū giéu la̤ "hāi nguôi liāng-tū".
Huák-làng-să̤ Gê̤ṳng-huò-guók République française | |
---|---|
Gáik-ngiòng: Liberté, égalité, fraternité "cê̤ṳ-iù, bìng-dēng, báuk-ái" | |
Guók-gŏ̤: La Marseillaise | |
Siū-dŭ gâe̤ng có̤i duâi siàng-chê | Bă-là̤ |
Guăng-huŏng ngṳ̄-ngiòng | Huák-ngṳ̄ |
Sìng-nêng gì guók-gă ngṳ̄-ngiòng | Huák-ngṳ̄ |
Céng-hū | dăng-ék-cié, buáng-cūng-tūng-cié, gê̤ṳng-huò-guók |
• cūng-tūng | Emmanuel Macron |
• cūng-lī | Élisabeth Borne |
Lĭk-huák gĭ-gáiu | Ngiê-huôi |
Chăng-ngiê-iêng | |
Guók-mìng Ngiê-huôi | |
Miêng-cék | |
• Dŭ-liāng | 640,679 km2 (247,368 sq mi) (dâ̤ 42 miàng) |
• cūi-mĭk (%) | 0.86 |
Ìng-kēu | |
• 2021 nièng gū-gié | 67,413,000 (dâ̤ 20 miàng) |
• Mĭk-dô̤ | 116/km2 (300.4/sq mi) (dâ̤ 89 miàng) |
GDP (PPP) | 2021 nièng gū-gié |
• Dŭ-liāng | $3.232 uâng-é (dâ̤ 9 miàng) |
• Bìng-gĭng | $49,492 (dâ̤ 25 miàng) |
GDP (mìng-ngiê) | 2021 nièng gū-gié |
• Dŭ-liāng | $2.938 uâng-é (dâ̤ 7 miàng) |
• Bìng-gĭng | $44,995 (dâ̤ 24 miàng) |
Gini (2019 nièng) | 29.2 dă̤ |
HDI (2019 nièng) | 0.901 cĭng gŏ̤ · dâ̤ 26 miàng |
Huó-bê | Euro (€) (EUR) |
Sì-kṳ̆ | UTC+1 (CET) |
• Hâ-lêng-sì (DST) | UTC+2 (CEST) |
Sì-găng gáik-sék | dd/mm/yyyy (AD) |
Gă-ê̤ṳng diêng-nguòng | 230 V–50 Hz |
Kŭi-chiă huŏng-hióng | iêu |
Diêng-uâ kṳ̆-hô̤ | +33 |
ISO 3166 dâi-hô̤ | FR |
Uōng-mĭk sáuk-siā | .fr |
Huák-guók sê sié-gái siông céng-dê gĭng-cá̤ ùng-huá siŏng-dŏng huák-dăk gì guók-gă cĭ-ék.
Dê-lī
Siŭ-gāiHuák-guók buōng-tū găk Ĕu-ciŭ să̤ buô, báe̤k méng gâe̤ng Bī-lé-sì, Luxembourg siŏng ciék, dĕ̤ng buô gâe̤ng Dáik-guók, Sôi-sê̤ṳ, É-dâi-lé siŏng kiâng, dĕ̤ng-nàng ô Dê-dṳ̆ng-hāi, să̤-nàng guók-géng siông ô Andorra gâe̤ng Să̤-băng-ngà lâng bĭh guók-gă, să̤ méng sê Dâi-să̤-iòng, să̤-báe̤k gák lă̤ Ĭng-guók Hāi-hiĕk gâe̤ng Ĭng-guók dó̤i sióng, téng dê-dù gā̤-dēng lié káng Huák-guók buōng-tū hìng-sék chiông 6 dèu biĕng gì huŏng-hìng.
Lĭk-sṳ̄
Siŭ-gāiHuák-guók-nè̤ng sê gū-cā Gallia-nè̤ng gì hâiu-iô, sê Celt-nè̤ng gì siŏh ciĕ-puái. Gallia ké̤ṳk Lò̤-mā Dá̤-guók miĕk-uòng hâiu, Gallia kăi-sṳ̄ ciék-sêu Lò̤-mā ùng-huá, tŭng-hèng Lá-dĭng-ngṳ̄. Gĭng-dáng gì Huák-ngṳ̄ cêu sê téng Lá-dĭng-ngṳ̄ iēng-huá lì gì.
Diŏh 1789 nièng Huák-guók Dâi-gáik-mêng huák-sĕng ī-sèng, Huák-guók ék-dĭk sê gŭng-ciō-cié. Huák-guók Dâi-gáik-mêng ké̤ṳk nêng-ùi sê ìng-lôi lĭk-sṳ̄ siông dô̤i-gá có̤i chāng-liĕk gì gáik-mêng, ô cĭng sâ̤ nè̤ng ké̤ṳk tài sī. 1799 nièng, Napoléon Bonaparte kăi-sṳ̄ tūng-dê Huák-guók, gĭng-guó gŭng-sê̤ṳ kuák-diŏng, gióng-lĭk lāu siŏh ciáh dá̤-guók. Cĭ hâiu diŏh 19 sié-gī, Huák-guók bô gĭng-lĭk lāu iā sâ̤ céng-biéng.
Huák-guók báik-cèng ô cêng sâ̤ hāi nguôi sĭk-mìng-dê, bău-guák Huák-guók liāng Indochina dê-kṳ̆ (chiông Uŏk-nàng dēng-dēng).
Ék Ciéng gâe̤ng Nê Ciéng, Huák-guók dŭ sê có̤i-hâiu gì ciéng-iàng-guók. Nê Ciéng giék-sók hâiu, Huák-guók sìng-ùi Lièng-hăk-guók 5 ciáh siòng-êng-lī-sê̤ṳ-guók cĭ ék.
Ùng-huá
Siŭ-gāiGióng-dé̤ṳk
Siŭ-gāiÙng-hŏk
Siŭ-gāiHuák-guók ùng-hŏk gì nguòng-tàu â̤-sāi dŭi-sùi gáu Dṳ̆ng Sié-gī. Lĭk-sṳ̄ siông dék dê̤ṳng-iéu gì cáuk-gă sê François Rabelais, ĭ dék chók-miàng gì cáuk-pīng sê «Gê̤ṳ-ìng Diông» (Gargantua and Pantagruel), hiêng-dâi Huák-ngṳ̄ ô cêng sâ̤ sìng-hông dŭ sê téng ĭ gì cáuk-pīng diē-sié gié-sìng lì gì.
Găk 18 gâe̤ng 19 sié-gī, Huák-guók gì ùng-hŏk ngiê-sŭk huák-diēng gáu dék gèng gì cūi-bìng. 18 sié-gī ô Voltaire, Denis Diderot gâe̤ng Jean-Jacques Rousseau. 19 sié-gī ô Victor Hugo, Alexandre Dumas (Alexandre Dumas, père), ké̤ṳk hâiu-dô̤i-nè̤ng làu giâ cêng sâ̤ iŭ-séu gì ùng-hŏk cáuk-pīng, chiông «Săng ciáh Huōi-ché̤ṳng-chiū» (Les Trois Mousquetaires), «Gĭ-dók-săng Báik-ciók» (Le Comte de Monte-Cristo), «Hāi-dā̤ Lâng-uâng Lī »(Vingt mille lieues sous les mers), «Bă-là̤ Séng-mū-iêng» (Notre-Dame de Paris), dēng-dēng.
Wikimedia Commons diē-sié ô gâe̤ng Huák-guók ô-găng-guó gì nô̤i-ṳ̀ng. |