Qriqori təqvimi
Qriqori təqvimi[1] — dünyanın əksər ölkələrinin, o cümlədən Azərbaycan Respublikasının rəsmi təqvimi. Papa XIII Qriqorinin göstərişi ilə tərtib olunmuşdur. Daha əvvəlki Yuli təqviminin islah edilmiş variantıdır. 4 oktyabr 1582-ci ildən tətbiq olunsa da ayrı-ayrı ölkələrdə bu təqvimə müxtəlif vaxtlarda keçilmişdir.
- Yanvar — 31 gün
- Fevral — 28 və yaxud 29[2]
- Mart — 31 gün
- Aprel — 30 gün
- May — 31 gün
- İyun — 30 gün
- İyul — 31 gün
- Avqust — 31 gün
- Sentyabr — 30 gün
- Oktyabr — 31 gün
- Noyabr — 30 gün
- Dekabr — 31 gün
| Təqvim | |||
|---|---|---|---|
| Təqvim haqqında | |||
| Təqvim tipi | |||
| Təqvim dövrü | Uzun illərin daxil edilməsi | ||
| Digər təqvimlər | |||
| Armelin · Assuriya · Astek · Benqal · Berber · Bəhai · Budda · Babil · Bizans · Vyetnam · Gilburd · Hind · Holosen · Qafqaz Albaniyası · Qriqori · Gürcü · Qədim yunan · Qədim Misir · Qədim hind · Qibti · Qədim Çin · Qədim fars · Qədim slavyan · Yəhudi · Zərdüşt · Hindistan · İnk · Hicri-qəməri ·Hicri-şəmsi · İrland · Çin · Kont · Malay · Mayya · Nepal · Yuli · Roma · Rumi · Simmetrik · Tamil · Tay Günəş · Tibet · Üçmövsümlü · Türkmən · Universal · Fransız · Xanaane · Xani · Çuçxe · İsveç · Şumer · Efiopiya · Yava · Yapon | |||
Tarixi redaktə
Yuli təqvimi hər 400 ildə təbiət təqvimini təxminən 3 gün üstələyirdi. Məsələn, əgər eranın başlanğıcında — İusus Xristosun doğulduğu illərdə, gecə-gündüz bərabərliyi (başqa sözlə, Novruz bayramı) martın 23-nə düşürdüsə, 1600-cü ildə martın 11-nə təsadüf etməli idi (23-((1600:400)Х3)). Ona görə də Papa Qriqori təqvimdə islahat etməyə məcbur oldu və 4 oktyabr 1582-ci il tarixdə İspaniya, İtaliya, Portuqaliya, Reç Pospolitiya (Büyük Litva knyazlığı və Polşa tərkibində federativ dövlət) ərazisində oktyabrın 5-inin 15 oktyabr olduğu elan edildi. Lakin provoslav məzhəbli xristianlar Papa Qriqorinin islahatını qəbul etmədilər. Rusiya 1918-ci ilə qədər Qriqori təqviminə keçmədi. Vladimir Leninin dekreti ilə 31 yanvar 1918-ci il tarixdə Rusiyada fevralın 1-i, fevralın 13-ü elan edildi.
Yulian təqvimindən Qriqori təqviminə çevirmə redaktə
Hal-hazırda və bütün XX əsrdə Qriqori təqviminin Yuli təqvimidən fərqi — 13 gündürsə, XIX əsrdə — 12 gün, XVIII əsrdə — 11 gün, XVII və XVI əsrlərdə isə — 10 gün olub. Böyük Oktyabr Sosialist İnqilabı Yuli təqvimi ilə 25 oktyabr təsadüf edib, bu tarixi Qriqori təqviminə çevirmək üçün 25 oktyabrın üstünə 13 gəlmək lazımdır (7 noyabr). Əgər həmin hadisə XX əsrdə yox, XIX əsrdə baş versə idi 12 gün, XVIII əsrdə baş vesə idi 11 gün əlavə etməli idik). Yuli təqvimində 4 ildən bir fevral ayı 29 gün olur. Qriqori təqvimində də belədir, amma nömrəsi iki sıfırla qurtaran illər 400-ə bölünmürsə həmin illərdə fevral ayı 29 gün olmur, yəni Yuli təqvimində 1700, 1800, 1900, 2100-cü illərdə fevral ayı 29 gün olduğu halda, Qriqori təqvimində həmin illərin fevral ayı 28 gündən ibarətdir.
Qriqori təqviminin dünyada tətbiqi redaktə
| Bu tarixdən sonra | Bu tarix gəlir | Dövlətlər və ərazilər |
|---|---|---|
| 4 oktyabr 1582 | 15 oktyabr 1582 | İspaniya, İtaliya, Portuqaliya, Reç Pospolita (Böyük Litva knyazlığı və Polşa tərkibində federativ dövlət) |
| 9 dekabr 1582 | 20 dekabr 1582 | Fransa, Lotaringiya |
| 21 dekabr 1582 | 1 yanvar 1583 | Hollandiya, Brabant, Flandriya (tarixi vilayət) |
| 10 fevral 1583 | 21 fevral 1583 | L'ej yepiskopluğu |
| 13 fevral 1583 | 24 fevral 1583 | Ayqsburq |
| 4 oktyabr 1583 | 15 oktyabr 1583 | Trir |
| 5 dekabr 1583 | 16 dekabr 1583 | Bavariya, Zalsburq, Reqesburq |
| 1583 | Avstriya (hissə), Tirol | |
| 6 yanvar 1584 | 17 yanvar 1584 | Avstriya |
| 11 yanvar 1584 | 22 yanvar 1584 | İsveçrə Lüsern (kanton), Uri, Şvits (kanton), Suq (kanton), Frayburq, Zoloturn) |
| 12 yanvar 1584 | 23 yanvar 1584 | Sileziya |
| 1584 | Vestfaliya, Amerikadakı ispan koloniyası | |
| 21 oktyabr 1587 | 1 noyabr 1587 | Macarıstan |
| 14 dekabr 1590 | 25 dekabr 1590 | Transilvaniya |
| 22 avqust 1610 | 2 sentyabr 1610 | Prussiya |
| 28 fevral 1655 | 11 mart 1655 | İsveçrə (kanton Vale) |
| 18 fevral 1700 | 1 mart 1700 | Danimarka (Norveç daxil olmaqla), protestant alman dövləti |
| 16 noyabr 1700 | 28 noyabr 1700 | İslandiya |
| 31 dekabr 1700 | 12 yanvar 1701 | İsveçrə (Zürih, Bern, Bazel, Cenevrə) |
| 2 sentyabr 1752 | 14 sentyabr 1752 | Böyük Britaniya və koloniyalar |
| 17 fevral 1753 | 1 mart 1753 | İsveç (Finlandiya daxlil olmaqla) |
| 5 oktyabr 1867 | 18 oktyabr 1867 | Alyaska |
| 1 yanvar 1873 | Yaponiya | |
| 20 noyabr 1911 | Çin | |
| Dekabr 1912 | Albaniya | |
| 31 mart 1916 | 14 aprel 1916 | Bolqarıstan |
| 15 fevral 1917 | 1 mart 1917 | Türkiyə |
| 31 yanvar 1918 | 14 fevral 1918 | Sovet Rusiyası, Estoniya |
| 1 fevral 1918 | 15 fevral 1918 | Latviya, Litva (əslində, 1915-ci il alman işğalı zamanından) |
| 17 aprel 1918 | 1 may 1918 | Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikası (İndiki Gürcüstan, Azərbaycan və Ermənistan respublikalrının ərazisi) |
| 17 sentyabr 1928 | 1 oktyabr 1928 | Misir |
Qriqori təqvimi və Azərbaycan redaktə
14 fevral 1918-ci il tarixində Sovet Rusiyası Qriqori təqviminə keçmişdir. 1 may 1918-ci il tarixində isə Zaqafqaziya Demokratik Federativ Respublikasında Qriqori təqviminə keçilir və elan olunur ki, artıq heç də aprelin 18-i yox, əslində, mayın 1-dir[3].
Həmçinin bax redaktə
İstinadlar redaktə
- ↑ "President.az saytı. Bayramlar". 2018-01-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-04-17.
- ↑ Nömrəsi iki sıfırla qurtaran illər istisna olmaqla, 4 oktyabr 1582 tarixdən sonrakı hər hansı ilin nömrəsi 4-ə qalıqsız bölünərsə, həmin ildə fevral ayı 29 gündən ibarət olur. Göstərilən tarixdən sonrakı nömrəsi iki sıfırla qurtaran illərdə isə, ilnin nömrəsi 400-ə qalıqsız bölündükdə həmin ildə fefral ayı 29 gündən ibarət olur.
- ↑ Qriqori təqviminin Cənubi Qafqazda nə vaxtdan rəsmən tətbiq edilməsi dəqiqləşdirildi [ölü keçid]