Stimmhafte dentale Frikativ

Stimmhafte dentale Frikativ
IPA-Nummere131
IPA-Zeicheð
IPA-Bildli
Teuthonistađ
X-SAMPAD
KirshenbaumD
Hörbiispiil/?

De stimmhafti dentali Frikativ isch en Konsonant vo dr mänschliche Sprooch, wo relativ sälte isch. S Zeiche im IPA defür isch [ð]. Des Zeiche cha au für en dentale Approximant stoo, wyl uss keinere Sprooch e Ùnterscheidig zwüsche eme dentale Frikativ ùn dentale Approximant bekannt isch. Wänn des aber gnau zeigt werde muess, no cha de Approximant als [ð̞] transkribiert werde.

Ùnter de kontinentaleuropäische Sproche chùnt de Luut hüt sälte vor, als Phonem z. B. im Albanische ùn Griechische. Im Dütsche sin di dentale Frikativ durch di hochdütschi Luutverschiebig scho im Althochdütsche verschwùnde. In einzelne dütsche Dialäkt sin aber wiider neui dentali Frikativ entstande, z. B. im Pfälzisch, wo dr stimmhaft dental Frikativ in einzelne Ortschafte im Biet vùm r-Rhotazismus (Bruura - [bruːrɐ] für ‚Brueder‘), bzw. l-Lambdazismus (Bruula - [bruːlɐ]) vorchùnt: [bruːðɐ][1]. S git au ei alemannische Dialäkt, wo e stimmhafte dentale Frikativ als Phonem vorchùnt: im Dialäkt vom badische Loffenau. Au do erschynt dr dental Frikativ für ahd. d < urgerm. þ: [boðə] ‚Bode‘[2].

Artikulation

ändere

Verbreitig

ändere
SproochWortIPA-TranskriptionBedütigBemerkig
Alemannischältre Dialäkt vo Loffenauleiđe[ˈlɛi̯ðə]‚lyyde‘
Albanischidhull[iðuɫ]‚Idol‘
AleutischAtkan Dialäktdax̂[ðɑχ]‚Aug‘
Älvdalischbaiða[ˈbaɪða]‚warte‘
Änglischthis [ðɪs]‚des‘
ArabischStandard[3]ذهب [ˈðahab]‚Gold‘
Assyrisch-neuaramäischwada[waːð̞a]‚mache‘Hüüfig in de Dialäkt vo Tyari, Barwari ùn de chaldäisch-neuaramäische Dialäkt. Entspricht eme [d] in andre Dialäkt.
Baschkirischҡаҙ [qɑð]‚Gans‘
Baskisch[4]adar[að̞ar]‚Horn‘Allophon vo /d/
Berta[fɛ̀ːðɑ̀nɑ́]‚fäge‘
Fidschiciwa[ðiwa]‚nüün‘
Gwich’inniidhàn[niːðân]‚du wottsch‘
Hänë̀dhä̀[ə̂ðɑ̂]‚verstegge‘
Harsusi[ðebeːr]‚Imbe‘
Hebräischאדוני [ʔaðoˈnaj]‚myn Herr‘Viilmool [d].
Kabylischuḇ[ðuβ]‚erschöpft sy‘
Kagayanen[5]kalag[kað̞aɡ]‚Geischt‘
Katalanisch[6]fada[ˈfað̞ə]‚Fee‘Allophon vo /d/.
Ladinoקריאדֿור /kriador[kɾiaˈðor]SchöpferAllophon vo /d/ zwüsche Vokal in viile Dialäkt.
Lakotazapta[ˈðaptã]‚fümf‘Mangmool au [z]
Mariöschtliche Dialäktшодо[ʃoðo]‚Lùnge‘
Neugriechischδάφνη/dáfni[ˈðafni]‚Lorbeer‘
Neuwestaramäischܐܚܕ[aħːeð]‚nee‘
NormännischJèrriaisbaithe [bɛːð]‚drinke‘
Nordsamischdieđa[d̥ieðɑ]‚Wüsseschaft‘
OkzitanischGaskognischque divi[ke ˈð̞iwi]‚was sölli mache‘Allophon vo /d/.
PortugiesischEuropäischs Portugiesisch[7]nada[ˈn̪äðɐ]‚nüüt‘Allophon vo /d/, vorallem nooch orale Vokal..[8]
Sardischnidu [ˈnið̞u]‚Nescht‘Allophon vo /d/
Spanischdi meischte Dialäkt[9]dedo[ˈd̪e̞ð̞o̞]‚Finger‘Allophon vo /d/.
europäischs Spanisch[10]jazmín[xäðˈmĩn]‚Jasmin‘Allophon vo /θ/ vor stimmhafte Konsonante, viilmool au in freier Variation mit [θ]
Swahilidhambi[ðɑmbi]‚Sünd‘Chùnt vorallem in arabische Lehnwörter vor.
Tamilஒன்பது [wʌnbʌðɯ]‚nüün‘
Tanacrossdhet[ðet]‚Läber‘
Turkmenischgaz[ɡäːð]‚Gans‘
Tutchonenördlichedhó[eðǒ]‚verstegge‘
südlichadhǜ[aðɨ̂]
Venezianischmezorno[meˈðorno]‚Mittag‘
Walisischheddlu [ˈhɛðli]‚Polizei‘

Fueßnote

ändere
  1. Rudolf Post: Pfälzisch. Einführung in eine Sprachlandschaft. Landau/Pfalz 1990
  2. Renate Schrambke: Lenisierungen im südwestdeutschen Raum. In: Texttyp, Sprechergruppe, Kommunikationsbereich. Studien zur deutschen Sprache in Geschichte und Gegenwart. Hrsg. von Heinrich Löffler, Karlheinz Jakob und Bernhard Kelle. de Gruyter, Berlin/ New York 1994.
  3. Thelwall & Sa'Adeddin (1990:37)
  4. Hualde (1991:99–100)
  5. Olson et al. (2010:206–207)
  6. Carbonell & Llisterri (1992:55)
  7. Cruz-Ferreira (1995:92)
  8. Mateus & d'Andrade (2000:11)
  9. Martínez-Celdrán, Fernández-Planas & Carrera-Sabaté (2003:255)
  10. Cotton & Sharp (1988:19)
  KonsonanteLueg au: IPA, Vokale  
BilabialLabiodentalDentalAlveolarPostalv.RetroflexAlveolopalatalPalatalVelarUvularPharyngalEpiglottalGlottal
Nasalmɱnɳɲŋɴ
Plosivepbtdʈɖcɟkɡqɢʡʔ Schnalzluut ʘǀǃǂǁǃ˞
Affrikatp̪fb̪vtsdzʈʂɖʐɟʝkxɡɣɢʁ Implo­siv ɓɗʄɠʛ
Frikativɸβfvθðszʃʒʂʐɕʑçʝxɣχʁħʕʜʢhɦ Ejektiv ʈʼʂʼq͡χʼ
   Approximante   ʋɹɻjɰθʼɬ’ʃʼɕʼχ’
Vibranteʙrɽrʀt͡θʼt͡sʼt͡ɬʼt͡ʃʼʈ͡ʂʼc͡ʎ̝̥ʼk͡xʼk͡ʟ̝̊ʼ
Flap/Tapѵɾɽco-artikulierti Frikativ ʍwɥɫ
lat. Frikativɬɮco-artikulierti Plosiv k͡pɡ͡bŋ͡m
lat. Approximantelɭʎʟ
Bi de Spalte wo grau sin, goot mer devo uss, dass si nit artikuliert werde chönne; wysi Spalte, ùn Zeiche, wo nit verlinkt sin, hen kei offiziels IPA-Zeiche un/oder sin uss keinere Sprooch bekannt.