Վիքիպեդիա

Շնչառական անբավարարություն

Շնչառական անբավարարությունը առաջանում է շնչառական համակարգի կողմից անբավարար գազափոխանակության հետևանքով, ինչը նշանակում է, որ զարկերակային թթվածինը, ածխաթթու գազը կամ երկուսն էլ չեն կարող պահպանվել նորմալ մակարդակում։ Արյան կազմում տեղափոխվող թթվածնի ցածր քանակը հայտնի է որպես հիպոքսեմիա։ Զարկերակային ածխաթթու գազի մակարդակի բարձրացումը կոչվում է հիպերկապնիա։ Շնչառական անբավարարությունը դասակարգվում է որպես 1-ին կամ 2-րդ տիպի, հիմնվելով ածխածնի երկօքսիդի բարձր մակարդակի վրա, և կարող է լինել սուր կամ քրոնիկ։ Կլինիկական փորձարկումներում շնչառական անբավարարության սահմանումը սովորաբար ներառում է շնչառության հաճախացում, արյան մեջ աննորմալ գազեր (հիպոքսեմիա, հիպերկապնիա կամ երկուսն էլ) և ըստ հետազոտությունների շնչառական աշխատանքի ավելացման։ Շնչառական անբավարարությունը հանգեցնում է մտավոր վիճակի փոփոխության՝ ուղեղի իշեմիայի պատճառով։

Արյան կազմում գազերի արժեքներն են թթվածինը՝ Pa O
2ավելի քան 80 mmHg (11 kPa) և ածխաթթու գազը Pa CO2 45 mmHg[1]:

Պատճառը խմբագրել

Տարբեր պայմաններ, որոնք կարող են հանգեցնել շնչառական անբավարարության[2]։ Շնչառական անբավարարության յուրաքանչյուր տեսակի պատճառաբանությունը (տես ստորև) նույնպես կարող է տարբեր լինել։ Տարբեր տեսակի պայմաններ կարող են առաջացնել շնչառական անբավարարություն․

  • Պայմաններ, որոնք նվազեցնում են օդի հոսքը դեպի թոքեր և դուրս, ներառյալ ֆիզիկական խոչընդոտումը օտար մարմինների կամ զանգվածների կողմից և շնչառության նվազումը դեղերի կամ կրծքավանդակի փոփոխությունների պատճառով[2]։
  • Պայմաններ, որոնք խաթարում են թոքերի արյունամատակարարումը։ Դրանք ներառում են թրոմբոէմբոլիկ պատճառներ և պայմաններ, որոնք նվազեցնում են աջ սրտի ելքից արյունահոսքը, ինչպիսիք են աջ սրտի անբավարարությունը և որոշ սրտամկանի ինֆարկտներ։
  • Պայմաններ, որոնք սահմանափակում են թոքերի հյուսվածքի կարողությունը թթվածնի և ածխաթթու գազի փոխանակման համար արյան և թոքերի օդի միջև։ Ցանկացած հիվանդություն, որը կարող է վնասել թոքերի հյուսվածքը, կարող է տեղավորվել այս կատեգորիայի մեջ։ Ամենատարածված պատճառներն են (առանց որոշակի հերթականության) վարակները, թոքերի ինտերստիցիալ հիվանդությունը և թոքային այտուցը։
 
Շնչառական անբավարարության պատճառները

Տեսակներ խմբագրել

Շնչառական անբավարարությունը ընդհանուր առմամբ լինում է 4 տեսակի[2]։ Ստորև բերված է դիագրամ, որը ներկայացնում է շնչառական անբավարարության 4 տեսակների, դրանց տարբերակիչ բնութագրերի և յուրաքանչյուրի հիմնական պատճառները։

 

Տեսակ 1 խմբագրել

1-ին տիպի շնչառական անբավարարությունը բնութագրվում է արյան մեջ թթվածնի ցածր մակարդակով (հիպոքսեմիա) (PaO2) < 60 մմ Hg՝ արյան մեջ ածխածնի երկօքսիդի (PaCO2) նորմալ (նորմոկապնիա) կամ ցածր (հիպոկապնիա) մակարդակով[2]։

1-ին տիպի շնչառական անբավարարության հիմնական թերությունը թթվածնացման ձախողումն է, որը բնութագրվում է

PaO2 նվազել է (< 60 mmHg (8,0 kPa))
PaCO2 նորմալ կամ նվազում (<50 mmHg (6,7 kPa))
PA-aO2 ավելացել է

I տիպի շնչառական անբավարարությունը պայմանավորված է այնպիսի պայմաններով, որոնք ազդում են թթվածնի վրա և հետևաբար հանգեցնում են արյան մեջ նորմալից ցածր թթվածնի։ Դրանք ներառում են.Շրջապատի ցածր թթվածին (օրինակ՝ բարձր բարձրության վրա)[2]։

Տեսակ 2 խմբագրել

Հիպոքսեմիա (PaO 2 <8kPa կամ նորմալ) հիպերկապնիա (PaCO 2 >6.0kPa):

2-րդ տիպի շնչառական անբավարարության հիմնական թերությունը բնութագրվում է հետևյալով.

PaO2 նվազել է (< 60 mmHg (8.0 kPa)) կամ նորմալ
PaCO2 ավելացել է (> 50 mmHg (6,7 kPa))
PA-aO2 նորմալ
pH <7.35

2-րդ տիպի շնչառական անբավարարությունը պայմանավորված է անբավարար ալվեոլային օդափոխությամբ. փոփոխվում են և՛ թթվածինը, և՛ ածխաթթու գազը։ Սահմանվում է որպես ածխածնի երկօքսիդի մակարդակի կուտակում (PaCO 2 ), որը ստեղծվել է մարմնի կողմից, բայց չի կարող hեռացվել օրգանիզմից։ Հիմքում ընկած պատճառները ներառում են.

Տեսակ 3 խմբագրել

3-րդ տիպի շնչառական անբավարարությունը 1-ին տիպի շնչառական անբավարարության տեսակ է՝ PaO2-ի (հիպոքսեմիայի) նվազմամբ և նորմալ կամ նվազած PaCO2-ով[2]։ Այնուամենայնիվ, իր տարածվածության պատճառով նրան տրվել է իր կատեգորիան։ 3-րդ տիպի շնչառական անբավարարությունը հաճախ կոչվում է պերվիրահատական շնչառական անբավարարություն, քանի որ այն առանձնանում է որպես 1-ին տիպի շնչառական անբավարարություն, որը հատուկ կապված է վիրահատության, ընթացակարգի կամ վիրահատության հետ[4]։

3-րդ տիպի շնչառական անբավարարության պաթոֆիզիոլոգիան հաճախ ներառում է թոքերի ատելեկտազը, որը տերմին է, որն օգտագործվում է թոքերի ֆունկցիոնալ միավորների փլուզումը նկարագրելու համար, որոնք իրականացնում են գազի փոխանակումը։ Քանի որ ատելեկտազը շատ հաճախ է առաջանում հետվիրահատական շրջանում, այս ձևը կոչվում է նաև պերիվիրահատական շնչառական անբավարարություն։ Ընդհանուր անզգայացումից հետո ֆունկցիոնալ մնացորդային հզորության նվազումը հանգեցնում է կախյալ թոքերի միավորների փլուզմանը[2]։

Տեսակ 4 խմբագրել

4-րդ տիպի շնչառական անբավարարությունը առաջանում է, երբ նյութափոխանակության (թթվածնի) պահանջները գերազանցում են այն, ինչ կարող է ապահովել սրտանոթային համակարգը[2]։ Այն հաճախ առաջանում է շնչառական մկանների հիպոպերֆուզիայից, ինչպես շոկի մեջ գտնվող հիվանդների մոտ, ինչպիսիք են կարդիոգեն շոկը կամ հիպովոլեմիկ շոկը։ Շոկի մեջ գտնվող հիվանդները հաճախ ունենում են շնչառական խանգարումներ թոքային այտուցի պատճառով (օրինակ՝ կարդիոգեն շոկի դեպքում)։ Կաթնաթթվային ացիդոզը և անեմիան կարող են նաև հանգեցնել 4-րդ տիպի շնչառական անբավարարության[2]։ Այնուամենայնիվ, 1-ին և 2-րդ տիպերը ամենատարածվածն են[2][5][6]։

Ֆիզիկական քննություն խմբագրել

Ֆիզիկական հետազոտության արդյունքները, որոնք հաճախ հայտնաբերվում են շնչառական անբավարարություն ունեցող հիվանդների մոտ, վկայում են թթվածնի անբավարարության մասին (արյան մեջ թթվածնի ցածր մակարդակ)։ Դրանք ներառում են, բայց չեն սահմանափակվում այդքանով.

  • Հավելյալ մկանների օգտագործումը շնչառության ժամանակ կամ շնչառական խանգարման այլ նշաններ[7]
  • Փոփոխված մտավոր կարգավիճակ (օրինակ՝ շփոթություն, անտարբերություն)[7]
  • Մատների թմբկափայտի համախտանիշ (տես աջ նկարը)[7]
  • Ծայրամասային ցիանոզ (օրինակ՝ կապտավուն երանգի լորձաթաղանթներ կամ մատների և/կամ ոտքերի մատների վրա)
  • Տախիպնոե (ավելի արագ շնչառության արագություն)[7]

Շնչառական անբավարարություն ունեցող մարդիկ հաճախ ունենում են այլ նշաններ կամ ախտանիշներ, որոնք կապված են նրանց շնչառական անբավարարության հիմնական պատճառի հետ։ Օրինակ, եթե շնչառական անբավարարությունը պայմանավորված է կարդիոգեն շոկով (սրտի դիսֆունկցիայի պատճառով պերֆուզիայի նվազում, սպասվում են նաև սրտի դիսֆունկցիայի ախտանիշներ (օրինակ՝ այտուց):

 
Թմբկափայտի համախտանիշ

Ախտորոշում խմբագրել

Զարկերակային արյան գազի (ABG) գնահատումը համարվում է ոսկե ստանդարտ ախտորոշիչ թեստ՝ շնչառական անբավարարության ախտորոշումը հաստատելու համար[2]։ Դա պայմանավորված է նրանով, որ ABG-ն կարող է օգտագործվել արյան թթվածնի մակարդակը (PaO2) չափելու համար, իսկ շնչառական անբավարարությունը (բոլոր տեսակները) բնութագրվում է արյան մեջ թթվածնի ցածր մակարդակով[2]։

Այլընտրանքային կամ օժանդակ ախտորոշման մեթոդները ներառում են հետևյալը.

  • Կապնոմետրիա․ չափում է արտաշնչվող օդում ածխաթթու գազի քանակությունը[2]։
  • Զարկերակային օքսիմետրիա․ չափում է թթվածնով (SpO2) հագեցած հեմոգլոբինի բաժինը[2]։

Պատկերում (օրինակ՝ ուլտրաձայնային հետազոտություն, ռադիոգրաֆիա) կարող է օգտագործվել՝ ախտորոշման աշխատանքներին օգնելու համար։ Օրինակ, այն կարող է օգտագործվել անձի շնչառական անբավարարության պատճառաբանությունը որոշելու համար։

 
Զարկերակային արյան գազի անալիզատոր

Բուժում խմբագրել

 
Մեխանիկական օդափոխիչ

Հնարավորության դեպքում անհրաժեշտ է շնչառական անբավարարության հիմքում ընկած պատճառի բուժումը։ Սուր շնչառական անբավարարության բուժումը կարող է ներառել այնպիսի դեղամիջոցներ, ինչպիսիք են բրոնխոդիլատորները (շնչուղիների հիվանդությունների համար)[8][9], հակաբիոտիկները (ինֆեկցիաների համար), գլյուկոկորտիկոիդները (բազմաթիվ պատճառներով), միզամուղներ (թոքային այտուցի համար) և այլն[2][10][11]։ Օփիոիդների գերդոզավորումից առաջացած շնչառական անբավարարությունը կարող է բուժվել հակաթույն նալոքսոնով։ Ի հակադրություն, բենզոդիազեպինի գերդոզավորումների մեծ մասը չի բուժվում դրա հակաթույնից՝ ֆլումազենիլից[12]։ Շնչառական թերապիան /շնչառական ֆիզիոթերապիան կարող է օգտակար լինել շնչառական անբավարարության որոշ դեպքերում[13][14]։

1-ին տիպի շնչառական անբավարարությունը կարող է պահանջել թթվածնային թերապիա՝ թթվածնով բավարար հագեցվածության հասնելու համար[15]։ Թթվածնի արձագանքի բացակայությունը կարող է ցույց տալ այլ եղանակներ, ինչպիսիք են տաքացվող բարձր խոնավացված հոսքի թերապիան, շնչուղիների շարունակական դրական ճնշումը կամ (եթե ծանր) էնդոտրախեալ ինտուբացիան և մեխանիկական օդափոխությունը։

2-րդ տիպի շնչառական անբավարարությունը հաճախ պահանջում է ոչ ինվազիվ օդափոխություն (NIV), քանի դեռ բժշկական թերապիան չի կարող բարելավել իրավիճակը[16]։ Մեխանիկական օդափոխությունը երբեմն նշվում է անմիջապես կամ այլ կերպ, եթե NIV-ը ձախողվի[16]։ Այժմ հազվադեպ են օգտագործվում շնչառական խթանիչներ, ինչպիսիք են դոքսապրամը[17]։

Կան նախնական ապացույցներ, որ շնչառական անբավարարություն ունեցողների մոտ, որոնք հայտնաբերվել են մինչև հիվանդանոց ժամանելը, շնչուղիների շարունակական դրական ճնշումը կարող է օգտակար լինել, երբ սկսվում է մինչև հիվանդանոց տեղափոխվելը[18]։

Կանխատեսում խմբագրել

Կանխատեսումը խիստ փոփոխական է և կախված էթիոլոգիայից և համապատասխան բուժման և կառավարման առկայությունից։ Սուր շնչառական անբավարարության հոսպիտալացված երեք դեպքերից մեկը մահվան ելք է ունենում[19]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Mirabile, Vincent S.; Shebl, Eman; Sankari, Abdulghani; Burns, Bracken (2023), «Respiratory Failure», StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, PMID 30252383, Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 15-ին
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 Mirabile, Vincent S.; Shebl, Eman; Sankari, Abdulghani; Burns, Bracken (2023), «Respiratory Failure», StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, PMID 30252383, Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 15-ին
  3. ↑ 3,0 3,1 «Respiratory failure». Surgery. Oxford. 27 (11): 475–479. 2009 թ․ նոյեմբերի 1. doi:10.1016/j.mpsur.2009.09.007.
  4. ↑ «Acute respiratory failure». Department of Critical Care (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ հոկտեմբերի 28-ին.
  5. ↑ «Critical Care Medicine, Acute respiratory failure» (PDF). Mayo Clinic. Rochester, MN, USA. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2021 թ․ ապրիլի 9-ին.
  6. ↑ «Acute respiratory failure». Critical Care Medicine. McGill University.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 «Respiratory Failure - Diagnosis» (անգլերեն). National Heart, Lung and Blood Institute, US National Institutes of Health. 2022 թ․ մարտի 24. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 15-ին.
  8. ↑ «Inhalation therapies in acute respiratory distress syndrome». Annals of Translational Medicine. 5 (14): 293. 2017 թ․ հուլիս. doi:10.21037/atm.2017.07.21. PMC 5537120. PMID 28828368.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  9. ↑ «β2-agonists and acute respiratory distress syndrome». American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine. 189 (6): 624–5. 2014 թ․ մարտ. doi:10.1164/rccm.201401-0170ED. PMC 3983843. PMID 24628310.
  10. ↑ «Pharmacological agents for adults with acute respiratory distress syndrome». Cochrane Database of Systematic Reviews. 7 (7): CD004477. 2019. doi:10.1002/14651858.CD004477.pub3. PMC 6646953. PMID 31334568. CD004477.
  11. ↑ «Pharmacotherapy for Adult Patients with Acute Respiratory Distress Syndrome». Chinese Medical Journal. 131 (10): 1138–1141. 2018 թ․ մայիս. doi:10.4103/0366-6999.231520. PMC 5956763. PMID 29722332.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  12. ↑ «Flumazenil, naloxone and the 'coma cocktail'». British Journal of Clinical Pharmacology. 81 (3): 428–36. 2016 թ․ մարտ. doi:10.1111/bcp.12731. PMC 4767210. PMID 26469689.
  13. ↑ «Physical therapy for a patient in acute respiratory failure». Physical Therapy. 80 (7): 662–70. 2000 թ․ հուլիս. doi:10.1093/ptj/80.7.662. PMID 10869128.
  14. ↑ «The Effects of Pulmonary Physical Therapy on the Patients with Respiratory Failure». Iranian Journal of Public Health. 47 (7): 1001–1006. 2018 թ․ հուլիս. PMC 6119578. PMID 30181999.
  15. ↑ «British Thoracic Society Guideline for oxygen use in adults in healthcare and emergency settings». BMJ Open Respiratory Research. 4 (1): e000170. 2017 թ․ մայիս. doi:10.1136/bmjresp-2016-000170. PMC 5531304. PMID 28883921.
  16. ↑ 16,0 16,1 «Official ERS/ATS clinical practice guidelines: noninvasive ventilation for acute respiratory failure». The European Respiratory Journal. 50 (2): 1602426. 2017 թ․ օգոստոս. doi:10.1183/13993003.02426-2016. PMID 28860265. {{cite journal}}: Invalid |display-authors=6 (օգնություն)
  17. ↑ «Doxapram for ventilatory failure due to exacerbations of chronic obstructive pulmonary disease». The Cochrane Database of Systematic Reviews (1): CD000223. 2003. doi:10.1002/14651858.CD000223. PMID 12535393.
  18. ↑ Bakke SA, Botker MT, Riddervold IS, Kirkegaard H, Christensen EF (2014 թ․ նոյեմբեր). «Continuous positive airway pressure and noninvasive ventilation in prehospital treatment of patients with acute respiratory failure: a systematic review of controlled studies». Scandinavian Journal of Trauma, Resuscitation and Emergency Medicine. 22 (1): 69. doi:10.1186/s13049-014-0069-8. PMC 4251922. PMID 25416493.
  19. ↑ «Respiratory failure». Cleveland Clinic. 2023 թ․ մարտի 15. Վերցված է 2023 թ․ նոյեմբերի 15-ին.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Շնչառական_անբավարարություն&oldid=9549693» էջից