Վիքիպեդիա

Կետամին

քիմիական միացություն

Կետամին, դիսոցիատիվ անզգայացնող միջոց, որն օգտագործվում է բժշկության մեջ անզգայացման մակածության և պահպանման համար։ Այն նաև օգտագործվում է դեպրեսիայի և ցավի դեպքում[1]։ Կետամինը նոր միացություն է, որը ստացվել է ֆենցիկլիդինից 1962 թվականին՝ ավելի անվտանգ անզգայացնող միջոց փնտրելու համար՝ ավելի քիչ հալյուցինոգեն ազդեցությամբ[2][3]։

Կետամին
Изображение химической структуры
Նույնացուցիչներ
CAS համար6740-88-1
PubChem CID3821
DrugBank01221
CompTox Dashboard (EPA)
ECHA InfoCard100.027.095 Խմբագրել Վիքիդատայում

Անզգայացնող դոզաներում կետամինն առաջացնում է դիսոցիատիվ անզգայացնող վիճակ, որը նման է տրանսի և ապահովում է ցավազրկում, հանգստացում և ամնեզիա։ Կետամինի, որպես անզգայացման տարբերակիչ առանձնահատկություններն են շնչառության և շնչուղիների պահպանված ռեֆլեքսներն, արյան բարձր ճնշմամբ սրտի խթանված աշխատանքն և բրոնխների չափավոր ընդլայնումն[4]։ Ավելի ցածր, ենթաէստետիկ դոզաներում կետամինն օգտագորխվում է ցավի և դեպրեսիայի դեպքում[5]։ Ինչպես շատ հակադեպրեսանտների դեպքում, կետամինի մեկ դեղաչափի արդյունքները ժամանակի ընթացքում թուլանում են[6]։ Բազմակի օգտագործման հետևանքները հիմնականում անհայտ են և ակտիվ ուսումնասիրության ոլորտ են[7][8][9]։

Լյարդի և միզապարկի թունավորումը հաղորդվել է այն անհատների մոտ, ովքեր պարբերաբար օգտագործում են կետամինի բարձր չափաբաժիններ[10][11]։

Կետամինն առաջին անգամ սինթեզվել է 1962 թվականին, և հաստատվել ԱՄՆ-ում օգտագործման համար 1970 թվականին։ Այն պարբերաբար օգտագործվել է անասնաբուժության մեջ և լայնորեն կիրառվել է վիրաբուժական անզգայացման համար՝ Վիետնամի պատերազմի ժամանակ[12]։ Այլ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության հիմնական դեղերի ցանկում է[13]։ Այն հասանելի է որպես համընդհանուր դեղամիջոց[14]։ Կետամինն երբ օգտագործվում է որպես հանգստացնող՝ իր հալյուցինոգեն և դիսոցիատիվ ազդեցությունների պատճառով հանդիպում է ինչպես բյուրեղային փոշու, այնպես էլ հեղուկ տեսքով[15]։

Բժշկական օգտագործում խմբագրել

Անզգայացում խմբագրել

Անզգայացման համար կետամինի օգտագործումն բացահայտում է նրա հատկանիշները։ Այն կարճաժամկետ ընթացակարգերի ընտրության դեղամիջոց է, երբ մկանների թուլացում չի պահանջվում[16]։ Կետամինի ազդեցությունը շնչառական և շրջանառու համակարգերի վրա տարբերվում է այլ անզգայացնող միջոցներից։ Այն ճնշում է շնչառությունը շատ ավելի քիչ, քան առկա այլ անզգայացնող միջոցների մեծ մասը[17]։ Երբ օգտագործվում է անզգայացնող դոզաներում, կետամինը սովորաբար խթանում է, այլ ոչ թե արգելակում շրջանառու համակարգերը[18]։ Շնչառական տրակտի պաշտպանիչ ռեֆլեքսները պահպանվում են, և երբեմն հնարավոր է կատարել կետամինով անզգայացում՝ առանց շնչուղիների պաշտպանիչ միջոցների։ Այնուամենայնիվ, լամոտրիգինն և նիմոդիպինը նվազեցնում են փսիխոտոմիմետիկ ազդեցություններն և կարող են չեզոքացվել նաև բենզոդիազեպինների կամ պրոպոֆոլի կիրառմամբ։ Կետոֆոլը կետամինի և պրոպոֆոլի համադրություն է[19][20][21]։

Կետամինը հաճախ օգտագործվում է ծանր վնասվածքների դեպքում[22]։ Այն լայնորեն օգտագործվել է ռազմական գործողությունների գոտիներում դաշտային արտակարգ վիրաբուժության համար, օրինակ՝ Վիետնամի պատերազմի ժամանակ[23]։ 2011 թվականի կլինիկական պրակտիկայի ուղեցույցն աջակցում է կետամինի օգտագործումն որպես հանգստացնող միջոց շտապ բժշկության մեջ, ներառյալ ցավոտ պրոցեդուրաների ժամանակ։ Այն ընտրության դեղամիջոց է տրավմատիկ ցնցում ունեցող մարդկանց համար, ովքեր հիպոթենզիայի զարգացման ռիսկի տակ են[24]։ Կետամինն, ամենայն հավանականությամբ, չի իջեցնի արյան ճնշումն, ինչը վտանգավոր է գլխի ծանր վնասվածք ունեցող մարդկանց համար։ Իրականում, այն կարող է բարձրացնել արյան ճնշումն, ինչը հաճախ օգտակար է դարձնում նման վնասվածքների բուժման համար[25][26][27]։

Կետամինը կարող է օգտագործվել երեխաների դեպքում որպես միակ անզգայացնող միջոց փոքր գործողությունների ժամանակ։ Մասնավորապես, ցիանոտիկ սրտի արատներ և նյարդամկանային խանգարումներ ունեցող երեխաները կետամինային անզգայացման լավ թեկնածուներ են։

Կետամինի բրոնխոդիլացնող հատկությունների շնորհիվ այն կարող է օգտագործվել անզգայացման համար ասթմայով, շնչուղիների քրոնիկ խանգարիչ հիվանդություններով և շնչուղիների ծանր հիվանդություններով տառապող մարդկանց մոտ, ներառյալ ակտիվ բրոնխոսպազմը[28][29][30]։

Ցավ խմբագրել

Կետամինի մզվածներն օգտագործվում են սուր ցավերի ժամանակ։ Դոզաներն ավելի ցածր են, քան անզգայացման համար օգտագործվողներինը, դրանք սովորաբար կոչվում են ենթաանզգայացնող դոզաներ։ Ինքնին կետամինը նվազեցնում է մորֆինի ընդունումը, ցավի մակարդակը, սրտխառնոցն և փսխումը վիրահատությունից հետո։ Կետամինը, հավանաբար, առավել օգտակար է այն հիվանդների համար, երբ հետվիրահատական ուժեղ ցավ է սպասվում, և օփիոիդների հանդուրժողականություն ունեցող հիվանդների համար[31][32]։

Կետամինը հատկապես օգտակար է նախահիվանդանոցային փուլում՝ դրա արդյունավետության և շնչառական դեպրեսիայի ցածր ռիսկի պատճառով[33]։ Կետամինն ունի նույն արդյունավետությունն, ինչ օփիոիդները հիվանդանոցի սուր ցավը թեթևացնելու և ընթացակարգային ցավը վերահսկելու համար։ Այն կարող է նաև կանխել օփիոիդներով պայմանավորված գերալգեզիան (ցավազգացության ուժեղացում)։

Քրոնիկ ցավի համար կետամինն օգտագործվում է որպես ներերակային անալգետիկ, հատկապես, եթե ցավը նյարդային է։ Կետամինի լրացուցիչ օգուտն ողնաշարի զգայունացմանը կամ գրգռման երևույթներին հակազդելն է, որոնք տեղի են ունենում քրոնիկ ցավի ժամանակ։ Բազմաթիվ կլինիկական փորձարկումների ընթացքում կետամինի ներարկումները կարճաժամկետ ցավազրկում են ապահովել նյարդային, ողնաշարի տրավմատիկ վնասվածքից հետո ցավի, ֆիբրոմիալգիայի և բարդ տարածաշրջանային ցավային համախտանիշի (CRPS) ախտորոշման ժամանակ։ Այնուամենայնիվ, կետամինի ներարկումները կարող են նաև օգնել նվազեցնել ցավն։ Այնուամենայնիվ, 2018 թվականի քրոնիկ ցավի կոնսենսուսային ուղեցույցներն եզրակացրեցին, որ ընդհանուր առմամբ կան միայն թույլ ապացույցներ՝ կետամինի օգտագործման ողնաշարի վնասվածքների ցավերի համար, չափավոր ապացույցներ՝ կետամինի CRP-ի համար, և թույլ ապացույցներ կամ դրանց բացակայություն կետամինում՝ խառը նյարդաբանության ցավի, ֆիբրոմիալգիայի և քաղցկեղի ցավերի համար[34]։ Այնուամենայնիվ, 2018 թվականի քրոնիկ ցավի վերաբերյալ կոնսենսուսային ուղեցույցներն եզրակացրեցին, որ մասնավորապես, միայն CRPS-ի համար կան տվյալներ միջին և երկարաժամկետ ցավազրկման վերաբերյալ[35][36][37]։

Դեպրեսիա խմբագրել

Կետամինն արագ գործող հակադեպրեսանտ է, չնայած դրա ազդեցությունն անցողիկ է[38][39]։ Ներերակային կետամինը բուժման դիմացկուն դեպրեսիայի համար կարող է հանգեցնել տրամադրության բարելավման 4 ժամվա ընթացքում՝ հասնելով գագաթնակետին 24 ժամ անց[40][41]։ Կետամինի մեկ ներերակային ընդունումը հանգեցնում է արձագանքման հաճախականության ավելի քան 60% աճի՝ ընդունումից հետո 4,5 ժամ անց (կայուն ազդեցությամբ 24 ժամ անց) և ավելի քան 40%-ով՝ 7 օր անց։ Չնայած կան միայն մի քանի փորձնական ուսումնասիրություններ, որոնք ուսումնասիրում են առավելագույն դեղաբաժինն, աճող ապացույցներն ենթադրում են, որ 40 րոպեի ընթացքում տրված 0,5 մգ/կգ դեղաբաժինը տալիս է առավելագույն արդյունք[42]։ Կետամինի հակադեպրեսանտ ազդեցությունը թուլանում է 7 օր անց, և մարդկանց մեծամասնության մոտ ռեցիդիվը (hիվանդության կրկնությունը թվացող ապաքինումից հետո) տեղի է ունենում 10 օրվա ընթացքում, չնայած զգալի փոքրամասնության մոտ բարելավումը կարող է տևել 30 օր կամ ավելի։ Կետամինով բուժման հիմնական խնդիրներից մեկը կարող է լինել հակադեպրեսանտի գործողության տևողությունը բուժման ընթացքի ավարտից հետո[43]։ Կետամինով կատարվող բուժումն, որը սովորաբար իրականացվում է շաբաթական երկու անգամից մինչև երկու շաբաթը մեկ, կարող է լինել հնարավոր տարբերակ։ Կետամինը կարող է նվազեցնել ինքնասպանության մտքերը ներարկումից հետո մինչև երեք օր[44]։

Միաբևեռ ծանր դեպրեսիվ խանգարում ունեցող մեծահասակների մոտ պատահականացված վերահսկվող փորձարկումների ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ պլացեբոյի համեմատ, կետամին կամ էսկետամին ստացած մարդիկ ունեցել են ախտանիշների նվազում կամ թողություն 1-ից 7 օրվա ընթացքում։ Այնուամենայնիվ, կետամինով կամ էսկետամինով բուժվող մարդկանց մոտ նկատվել է ախտանիշների նվազում կամ թողություն 1-ից 7 օրվա ընթացքում։ 18,7%-ով (4,1-ից 40,4%) ավելի շատ մարդիկ են հայտնել որոշակի առավելություն, և 9,6%-ով (0,2-ից 39,4%) ավելի շատ են, քան նրանք, ովքեր ռեմիսիայի են հասել կետամինով բուժումից հետո 24 ժամվա ընթացքում։ Էսկետամին ստացած մարդկանց շրջանում ևս 2,1%-ը (2,5-ից 24,4%) 24 ժամ անց որոշակի թեթևացում է ունեցել, իսկ ևս 10,3%-ը (4,5-ից 18,2%) ունեցել է աննշան փոփոխություն[45]։ Այս ազդեցությունները պահպանվել են ոչ ավելի, քան մեկ շաբաթ, չնայած որոշ ուսումնասիրություններում հրաժարվելու ավելի բարձր տոկոսը նշանակում է, որ ազդեցության տևողությունը մնում է անհասկանալի[46]։

Կետամինը կարող է մասամբ բարելավել դեպրեսիվ ախտանիշներ երկբևեռ դեպրեսիա ունեցող մարդկանց մոտ բուժումից 24 ժամ անց, բայց ոչ 3 օր կամ ավելի։ Հնարավոր է, որ երկբևեռ դեպրեսիա ունեցող ևս 10 մարդ 1000-ից կարող է ունենալ կարճաժամկետ բարելավում, բայց ոչ ախտանիշների դադարեցում, բուժումից մեկ օր անց։ Այս գնահատականները հիմնված են առկա սահմանափակ ուսումնասիրությունների վրա[47][48]։

2022 թվականի փետրվարին ԱՄՆ սննդամթերքի և դեղերի վարչությունը նախազգուշացում է տարածել առողջապահության ոլորտի մասնագետների համար՝ կապված դեպրեսիայի բուժման համար նախատեսված կետամին պարունակող կոմպոզիտային հեղուկացիրների հետ։ Պատրաստի դեղամիջոցները հաստատված չեն ՍԴՎ-ի կողմից, ինչը նշանակում է, որ ՍԴՎ-ն չի գնահատել դրանց անվտանգությունն, արդյունավետությունը կամ որակը նախքան շուկա դուրս գալը[49]։

Նոպաներ խմբագրել

Կետամինն օգտագործվում է էպիլեպտիկ կարգավիճակի բուժման համար[50], որը չի արձագանքում ստանդարտ բուժմանը, բայց դրա օգտագործումը հաստատվում է միայն դեպքերի ուսումնասիրություններով և ոչ մի պատահականացված վերահսկվող փորձարկումներով[51][52]։

Ասթմա խմբագրել

Կետամինն առաջարկվել է որպես հնարավոր բուժում սուր ասթմա ունեցող երեխաների համար, ովքեր չեն արձագանքում ստանդարտ բուժմանը։ Դա պայմանավորված է նրա բրոնխոդիլացնող ազդեցությամբ։ 2012 թվականի ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ հաղորդվել է նվազագույն կողմնակի ազդեցություններ, բայց սահմանափակ ուսումնասիրությունները ցույց չեն տվել որևէ էական օգուտ[53]։

Հակացուցումներ խմբագրել

Կետամին ընդունելու որոշ հիմնական հակացուցումներ են՝

  • Սրտանոթային ծանր հիվանդություններ, ինչպիսիք են անկայուն անգինան կամ վատ վերահսկվող զարկերակային գերճնշումն։
  • Ներգանգային կամ ներակնային ճնշման բարձրացում (այնուամենայնիվ, դրանք մնում են վիճելի, քանի որ վերջին ուսումնասիրությունները հակառակն են վկայում)։
  • Վատ վերահսկվող փսիխոզ։
  • Լյարդի ծանր հիվանդություններ, ինչպիսիք են ցիռոզը։
  • Հղիություն։
  • Ակտիվ նյութերի օգտագործման խանգարում[54]։

Անբարենպաստ հետևանքներ խմբագրել

Անզգայացնող դեղաչափերի կիրառման դեպքում մեծահասակների 10-20%-ը և երեխաների 1-2%-ը ունենում են անբարենպաստ հոգեկան ռեակցիաներ, որոնք առաջանում են անզգայացումից դուրս գալու ժամանակ՝ սկսած երազներից և դիսֆորիայից մինչև զգայապատրանքներ և զառանցանքներ[55]։ Փսիխոտոմիմետիկ ազդեցությունները նվազում են լամոտրիգինի և նիմոդիպինի ավելացմամբ և կարող են չեզոքացվել բենզոդիազեպինի կամ պրոպոֆոլի նախնական բուժմամբ[56]։ Կետամինային անզգայացումը հազվադեպ առաջացնում է գերճնշում։ Փսխում կարելի է ակնկալել հիվանդների 5-15%-ի մոտ, պրոպոֆոլով նախնական բուժումը նույնպես նվազեցնում է այն։ Կետամինի ընդունման ժամանակ լարինգոսպազմը չափազանց հազվադեպ է։ Կետամինն, ընդհանուր առմամբ, խթանում է շնչառությունն, այնուամենայնիվ, բարձր դոզայի արագ ներերակային ներարկումից հետո առաջին 2-3 րոպեի ընթացքում այն կարող է առաջացնել կարճաժամկետ շնչառական դեպրեսիա[57]։

Մարդկանց մեծամասնությունը զգում է տարօրինակ, ցրված, խեղդված կամ օդում սավառնող, տեսողական աղավաղումներ կամ թմրություն։ Նաև շատ տարածված են (20-50%) խոսքի դժվարությունը, խառնաշփոթությունն, էյֆորիան, քնկոտությունն և կենտրոնանալու դժվարությունը։ Փսիխոզի ախտանիշներն, ինչպիսիք են փոսի մեջ ընկնելն, անհետանալը, հալվելու զգացողությունը, գույների ընկալումն և զգայապատրանքները, նկարագրում են մարդկանց 6-10%-ը։ Գլխապտույտը, տեսողության պղտորումը, բերանի չորությունը, գերճնշումը, սրտխառնոցը, մարմնի ջերմաստիճանի բարձրացումը կամ նվազումը կամ արյան հոսքի զգացումը սովորական (>10%) ոչ հոգեբուժական կողմնակի բարդություններ են։ Այս բոլոր կողմնակի ազդեցություններն առավել ցայտուն են ներարկման ավարտին, կտրուկ նվազում են 40 րոպե անց և ամբողջությամբ անհետանում են ներարկումից հետո 4 ժամվա ընթացքում[58]։

Միզապարկի և լյարդի թունավորում խմբագրել

Մեզի թունավորությունը տեղի է ունենում հիմնականում այն մարդկանց մոտ, ովքեր պարբերաբար օգտագործում են մեծ քանակությամբ կետամին, հաճախակի սպառողների 20-30%-ի մոտ գանգատներ են առաջանում միզապարկի վերաբերյալ[59]։ Այն իր մեջ ներառում է մի շարք հիվանդություններ՝ միզապարկի բորբոքումից մինչև հիդրոնեֆրոզ (երիկամի բաժակ ավազանային համակարգի կայուն, պրոգրեսիվ լայնացում) և երիկամային անբավարարություն[60]։  Կետամինով առաջացած միզապարկի բորբոքումի բնորոշ ախտանիշներն են հաճախակի միզարձակումը, դիզուրիան և միզելու ցանկությունն, որոնք երբեմն ուղեկցվում են միզելու ընթացքում ցավով և մեզի մեջ արյունով[61]։ Միզապարկի պատի վնասը նմանություններ ունի ինչպես ինտերստիցիալ, այնպես էլ էոզինոֆիլ միզապարկի բորբոքումի հետ։ Պատը խտացված է, իսկ միզապարկի ֆունկցիոնալ հզորությունը կազմում է ընդամենը 10-150 մլ։ Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ կետամինի կողմից առաջացած միզապարկի բորբոքումը առաջանում է կետամինի և դրա մետաբոլիտների կողմից, որոնք անմիջականորեն փոխազդում են, ինչն էլ հանգեցնում է միզապարկի լորձաթաղանթի էպիթելի բջիջների վնասմանն և միզասեռական պատնեշի թափանցելիության բարձրացմանն, որն էլ հանգեցնում է կլինիկական ախտանիշների[62]։

Կետամինով առաջացած միզապարկի բորբոքումի բուժումը ներառում է կետամինի դադարեցումն որպես առաջին քայլ։ Դրան հաջորդում են հակաքոլիներգիկներն, իսկ եթե անբավարար արձագանք կա, ապա տրամադոլն։ Երկրորդ գծի բուժումներն էպիթելը պաշտպանող միջոցներ են[62], ինչպիսիք են պենտոզանի պոլիսուլֆատի բանավոր ընդունումը կամ հիալուրոնաթթվի ներերակային ներարկումը։

Կետամինի լյարդի թունավորությունը կապված է ավելի բարձր դոզանների և վերօգտագործման հետ։ Կենտամինի բարձր չափաբաժիններով քրոնիկ սպառողների խմբում հաղորդվել է, որ լյարդի վնասման մակարդակը կազմում է մոտ 10%։ Քրոնիկ ցավը կետամինով բուժելիս լյարդի ֆերմենտների ակտիվության բարձրացման դեպքերի մասին հաղորդումներ կան։ Կետամինի քրոնիկ չարաշահումը կապված է նաև լեղուղիների կոլիկի, կաչեքսիայի, ստամոքս-աղիքային հիվանդությունների, հեպատոբիլիարային խանգարումների և երիկամների սուր վնասվածքի հետ[63]։

Կախվածություն և հանդուրժողականություն խմբագրել

Որոշ մարդիկ, ովքեր պարբերաբար օգտագործում են կետամին նրանց մոտ զարգացնում է կախվածություն։ Կենդանիների վրա իրականացված փորձերը նույնպես հաստատում են չարաշահման ռիսկը։ Բացի այդ, ինսուֆլյացիայից հետո ազդեցությունների արագ առաջացումը կարող է մեծացնել որպես թմրանյութի պոտենցիալ օգտագործումն։ Կետամինի հանդուրժողականությունն արագ զարգանում է նույնիսկ կրկնակի բժշկական օգտագործման դեպքում, ինչը հուշում է ավելի բարձր դեղաչափերի օգտագործման մասին[64]։ Որոշ՝ ամենօրյա սպառողներ հայտնել են հեռացման ախտանիշների, մասնավորապես անհանգստության, ցնցումների, քրտնարտադրության և սրտի բաբախյունի մասին՝ այն դադարեցնելուց հետո[65]։

Փոխազդեցություններ խմբագրել

Կետամինն ուժեղացնում է պրոպոֆոլի և միդազոլամի հանգստացնող ազդեցությունները։ Նալտրեքսոնն ուժեղացնում է կետամինի ցածր դոզանների ազդեցությունները։ Կլոֆելինը նվազեցնում է թքարտադրության, սրտի հաճախության և արյան ճնշման ավելացումը կետամինի անզգայացման ժամանակ և նվազեցնում մղձավանջների հաճախականությունը[66]։

Կլինիկական դիտարկումները ցույց են տալիս, որ բենզոդիազեպինները կարող են թուլացնել կետամինի հակադեպրեսանտ ազդեցությունը։ Թվում է, թե սովորական հակադեպրեսանտների մեծ մասը կարող է անվտանգ զուգակցվել կետամինի հետ[67]։

Դեղաբանություն խմբագրել

Ֆարմակոդինամիկա խմբագրել

Գործողության մեխանիզմ խմբագրել

Գլուտամատ իոնոտրոպ ընկալիչի ծակոտիների արգելափակումը պատասխանատու է կետամինի անզգայացնող, հանգստացնող և հոգոտոմիմետիկ ազդեցությունների համար[68]։ Գլուտամատ իոնոտրոպ ընկալիչի արգելափակումը հանգեցնում է ցավազրկման՝ կանխելով ողնուղեղի եղջյուրի նեյրոնների կենտրոնական զգայունացումն, այլ կերպ ասած կետամինի գործողությունը խանգարում է ցավի փոխանցմանն ողնուղեղին։

Կետամինի գործողության մեխանիզմը դեպրեսիան թեթևացնելու համար բավականաչափ լավ չի ուսումնասիրվել և ակտիվ ուսումնասիրությունների ոլորտ է։ Անհասկանալի է, արդյոք միայն կետամինը բավարար է հակադեպրեսանտ ազդեցության համար, թե դրա մետաբոլիտները նույնպես կարևոր են։

Կետամինը հավասար քանակությամբ երկու էնանտիոմերների խառնուրդ է՝ էսկետամին և արկետամին։ Էսկետամինը ավելի հզոր գլուտամատ իոնոտրոպ ընկալիչների ծակոտիների արգելափակիչ է և դիսոցիատիվ հալյուցինոգեն, քան արկետամինն։ Այն վարկածի պատճառով, որ գլուտամատ իոնոտրոպ ընկալիչների անտագոնիզմն ընկած է կետամինի հակադեպրեսանտ գործողության հիմքում, էսկետամինը մշակվել է որպես հակադեպրեսանտ[69][70]։ Բացի այդ, կենդանիների ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ արկետամինը, գլուտամատ իոնոտրոպ ընկալիչի նկատմամբ ավելի թույլ անտագոնիզմ ունեցող էնանտիոմերն, գլուտամատ իոնոտրոպ ընկալիչի նկատմամբ աննշան մետաբոլիտ, բայց ալֆա-7 նիկոտինային ընկալիչների հզոր անտագոնիստ, կարող են ունենալ հակադեպրեսանտ ազդեցություն։ Ներկայումս պնդվում է, որ գլուտամատ իոնոտրոպ ընկալիչների անտագոնիզմը չի կարող լինել կետամինի հակադեպրեսանտ ազդեցության հիմնական պատճառը[71]։

Մոլեկուլային թիրախներ խմբագրել

Կետամին և կենսաբանական թիրախներ
Ընկալիչ Արժեք (μM) Տեսակ Գործողություն Տեսակ Ծանոթագրություն
NMDA 0.25–0.66 Ki անտագոնիստ մարդ [72][73]
MOR 42 Ki անտագոնիստ մարդ [74]
MOR2 12.1 Ki անտագոնիստ մարդ [75]
KOR 28
25 		Ki
Ki 		անտագոնիստ
ագոնիստ		 մարդ [74]
[76]
σ2 26 Ki - առնետ [77]
D2 0.5
>10		 Ki
Ki		 ագոնիստ
-		 մարդ [78]
[73][79][80]
M1 45 Ki - մարդ [81]
α2β2 92 IC50 անտագոնիստ մարդ [82]
α2β4 29 IC50 անտագոնիստ մարդ [82]
α3β2 50 IC50 անտագոնիստ մարդ [82]
α3β4 9.5 IC50 անտագոնիստ մարդ [82]
α4β2 72 IC50 անտագոնիստ մարդ [82]
α4β4 18 IC50 անտագոնիստ մարդ [82]
α7 3.1 IC50 անտագոնիստ առնետ [83]
ERα 0.34 Ki - մարդ [84]
NET 82–291 IC50 արգելակիչ մարդ [85][86]
DAT 63 Ki արգելակիչ առնետ [85]
HCN1 8–16 EC50 արգելակիչ մուկ [87]
TRPV1 1-100 Ki ագոնիստ առնետ [88]
Որքան փոքր է արժեքն, այնքան ուժեղ է փոխազդեցությունն ընկալիչի հետ։

Կետամինը հիմնականում գործում է որպես գլուտամատ իոնոտրոպ ընկալիչի ծակոտիների արգելափակիչ[89]։ Կետամինի S-(+) և R–(-) ստերեոիզոմերները կապվում են գլուտամատ իոնոտրոպ ընկալիչի դիսոցիլպինային տեղամասի հետ տարբեր հարազատություններով, առաջինը ցույց է տալիս ընկալիչի մոտ 3-4 անգամ ավելի հարազատություն, քան երկրորդն։ Արդյունքում, S իզոմերն ավելի հզոր անզգայացնող միջոց է, քան իր R-իզոմերը։

Կետամինը կարող է փոխազդել գլուտամատ իոնոտրոպ-R-ի հետ և արգելակել այն ընկալիչի մեկ այլ ալոստերիկ տեղամասի միջոցով[90]։

Մի քանի բացառություններով, կետամինի ազդեցությունն այլ ընկալիչների վրա շատ ավելի թույլ է, քան կետամինի հակադրությունը գլուտամատ իոնոտրոպ ընկալիչին (տես գործունեության աղյուսակը աջ կողմում)[91]։

Չնայած կետամինը մոնոամին փոխադրողների շատ թույլ լիգանդ է (Ki > 60 մկմ), ենթադրվում է, որ այն կարող է փոխազդել մոնոամին փոխադրողների ալոստերիկ տարածքների հետ առաջացնելով մոնոամինի հետընդունման արգելակում։ Այնուամենայնիվ, կետամինը կարող է փոխազդել մոնոամին փոխադրողների ալոստերիկ տարածքների հետ՝ առաջացնելով մոնոամինի հետընդունման արգելակում։ Այնուամենայնիվ, կետամինի կամ դրա մետաբոլիտների օգտագործման դեպքում մինչև 10,000 նմ կոնցենտրացիաներում մարդկային մոնոամինային փոխադրիչների ֆունկցիոնալ արգելակում (IC50) չի նկատվել[92]։ Համակցված, այս արդյունքները կասկածի տակ են դնում մոնոամինի հետընդունման արգելակման մասնակցությունը մարդու մարմնի վրակետամինի ազդեցությանը։ Պարզվել է, որկետամինն ուժեղացնում է ուղեղի դոպամիներգիկ նեյրոհաղորդումը, բայց դոպամինի վերաբաշխումն արգելակելու փոխարեն, այն կարող է առաջանալ անուղղակի իջնող մեխանիզմների միջոցով, մասնավորապես գլուտամատ իոնոտրոպ ընկալիչների անտագոնիզմի միջոցով[93]։

Կետամինը D2 ընկալիչների ագոնիստ է, թե ոչ, վիճելի է։ Ֆիլիպ Սիմանի խմբի կողմից կատարված վաղ ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որկետամինը մասնակի D2 ագոնիստ է, որը նման է գլուտամատ իոնոտրոպ ընկալիչների նկատմամբ նրա անտագոնիզմի ակտիվությանն։ Այնուամենայնիվ, տարբեր հետազոտողների կողմից կատարված ավելի վերջերս կատարված ուսումնասիրությունները ցույց են տվել >10 մկմ կետամին հարազատություն մարդու և առնետի սովորական D2 ընկալիչների համար, ավելին, մինչդեռ D2 ընկալիչների ագոնիստներն, ինչպիսիք են բրոմոկրիպտինն, ունակ են արագ և հզորորեն արգելակել պրոլակտինի սեկրեցիան, չի հայտնաբերվել, որկետամինի ենթաէստետիկ դոզաները, դա անում են մարդկանց մոտ և իրականում հայտնաբերվել է, որ դոզայից կախված բարձրացնում են պրոլակտինի մակարդակը[94]։ Պատկերավորման ուսումնասիրությունները ցույց են տվել խառն արդյունքներ մարդկանց մոտ կետամինի կապման արգելակման վերաբերյալ։ Որոշ ուսումնասիրություններում էլ հայտնաբերվել է զգալի նվազում[95]։

Մակարդակների և արդյունքների միջև փոխհարաբերություններ խմբագրել

Դիսոցացիա և փսիխոտոմիմետիկ ազդեցություն է գրանցվել այն մարդկանց մոտ, ովքեր ստացել են կետամին պլազմայի կոնցենտրացիաներում մոտավորապես 100–250 նգ/մլ (0,42-1,1 մկմ)։ Հակադեպրեսանտ կետամինի բնորոշ ներերակային դոզան, որն օգտագործվում է դեպրեսիայի բուժման համար, փոքր է և հանգեցնում է պլազմայի առավելագույն կոնցենտրացիայի՝ 70-ից 200 նգ/մլ (0,29-0,84 մկմ)։ Արյան պլազմայում նմանատիպ կոնցենտրացիաների դեպքում (70–ից 160 նգ/մլ; 0,29-0,67 մկմ) այն ունի նաև անալգետիկ ազդեցություն։ Կետամինի արագ ներերակային ներարկումով անզգայացման ընդունումից 1-5 րոպե անց դրա կոնցենտրացիան արյան պլազմայում հասնում է 60-110 մկմ-ի[96]։ Երբ անզգայացումը պահպանվեց ազոտի օքսիդով, որը զուգորդվում էրկետամինի շարունակական կառավարման հետ,կետամինի կոնցենտրացիան կայունացավ մոտավորապես 9,3 մկմ։ Մաքուր կետամին անզգայացման փորձի ժամանակ մարդիկ սկսեցին արթնանալ հենց որ արյան պլազմայում կետամինի մակարդակն իջնի մոտ 2600 նգ/մլ (11 մկմ) և սկսեցին կողմնորոշվել այն վայրում և ժամանակում, երբ մակարդակն իջավ մինչև 1000 նգ/մլ (4 մկմ)։ Մեկ ուսումնասիրության ընթացքում ՔՀՖ-ում կետամինի կոնցենտրացիան, որն ուղեղի կոնցենտրացիայի ցուցանիշ է[97]։ Անզգայացման ընթացքում տատանվում էր 2.8-ից 6.5 մկմ-ի սահմաններում և մոտ 40%-ով ցածր էր, քան պլազմայում։ Այնուամենայնիվ,կետամինի կոնցենտրացիաները կարող են տարբեր լինել՝ կախված նրանից, թե որքան արագ է կատարվում անզգայացումը[98]։

Ֆարմակոկինետիկա խմբագրել

Կետամինը կարող է ներծծվել շատ տարբեր ձևերով՝ շնորհիվ իր լուծելիության՝ ինչպես ջրի, այնպես էլ լիպիդների մեջ։ Կետամինի բիոանվտանգությունը ներերակային կիրառման դեպքում, ըստ սահմանման, 100% է, միջմկանային ներարկման բիոանվտանգությունը փոքր-ինչ ցածր է 93%-ով, իսկ էպիդուրալների բիոանվտանգությունը՝ 77%։ Ենթամաշկային կիրառման դեպքում կենսամատչելիությունն երբեք չի չափվել, բայց ենթադրվում է, որ այն բարձր է։ Ավելի քիչ ինվազիվ մեթոդների շարքում մեթոդն ունի ամենաբարձր կենսամատչելիությունը (45-50%), իսկ տեղային մեթոդն՝ ամենացածրը (16-20%)։ Ենթալեզվային և հետանցքային կենսամատչելիությունը միջանկյալ են և կազմում են մոտավորապես 25-50%[99]։

Ներծծվելուց հետո կետամինը արագորեն բաշխվում է ուղեղում և այլ հյուսվածքներում։ Կետամինի կապը պլազմայի սպիտակուցների հետ տատանվում է 23-47%-ի սահմաններում[100]։

 
Նյութափոխանակության հիմնական ուղիները։

Մարմնում կետամինն ենթարկվում է ինտենսիվ նյութափոխանակության։ Այն կենսատրանսֆորմացված է CYP3A4 և CYP2B6 իզոենզիմներով՝ նորկետամինի, որն իր հերթին CYP2A6 և CYP2B6 փոխակերպվում է հիդրոքսինորկետամինի և դեհիդրոնորկետամինի։  Կետամինի ցածր բիոանվտանգությունն, երբ ընդունվում տեղային, պայմանավորված է առաջին անցման ազդեցությամբ և, հնարավոր է, աղիքներում կետամինի նյութափոխանակությամբ՝ CYP3A4-ի գործողությամբ։ Արդյունքում, տեղային ընդունումից հետո արյան պլազմայում նորկետամինի մակարդակը մի քանի անգամ ավելի բարձր է, քան կետամինն, և նորկետամինը կարող է դեր ունենալ տեղային կետամինի անզգայացնող և ցավազրկող ազդեցության մեջ։ Սա նաև բացատրում է, թե ինչու կետամինի տեղային մակարդակը կախված չէ CYP2B6-ի ակտիվությունից, ի տարբերություն ենթամաշկային կիրառման կետամինի մակարդակի[101]։

Տրիտիումով պիտակավորված կետամինի ներերակային կիրառումից հետո ռադիոակտիվության 91%-ը արտազատվում է մեզի մեջ, իսկ 3%-ը կղանքի հետ։ Դեղն արտազատվում է հիմնականում մետաբոլիտների տեսքով, և միայն 2%-ն է մնում անփոփոխ։ Մեզի մեջ հայտնաբերված ամենատարածված մետաբոլիտներն են կոնյուգացված հիդրօքսիլացված կետամին ածանցյալները (80%)[102]։

Քիմիա խմբագրել

Ստացում խմբագրել

2-քլորոբենզոնիտրիլը փոխազդում է ռեակտիվ ցիկլոպենտիլմագնիյբրոմիդի հետ՝ առաջացնելով 2-քլորֆենիլ-ցիկլոպենտիլ-մեթանոն։ Այնուհետև այն բրոմացվում է բրոմի միջոցով՝ առաջացնելով համապատասխան բրոմկետոն, որն այնուհետև փոխազդում է մեթիլամինի հետ ջրային լուծույթում՝ առաջացնելով մեթիլիմին ածանցյալ՝ 1-2-քլոր-N-մեթիլ-բենզիմիդոիլ-ցիկլոպենտանոլ, երրորդային բրոմի ատոմի հիդրոլիզով։ Այս վերջնական միջանկյալ արտադրանքը այնուհետև ջեռուցվում է դեկալինի կամ մեկ այլ հարմար բարձր եռացող լուծիչի մեջ, որում տեղի է ունենում ալֆա-կետոլ վերադասավորում, որն էլ հանգեցնում է օղակի ընդլայնմանը։

 
Կետամինի ստացում[103]։

Կառուցվածք խմբագրել

Քիմիական կառուցվածքովկԿետամինը արիլցիկլոհեքսիլամինի ածանցյալ է։ Ավելի ակտիվ է էսկետամինը (S-կետամին), հասանելի է նաև բժշկական օգտագործման համար Կետանեստ S ապրանքանիշի ներքո, մինչդեռ պակաս ակտիվ էնանտիոմերն երբեք չի վաճառվել որպես կլինիկական օգտագործման էնանտիոմեր[104]։ Չնայած S-կետամին-ն ավելի արդյունավետ է որպես անալգետիկ և անզգայացնող միջոց՝ գլուտամատ իոնոտրոպ ընկալիչների անտագոնիզմի շնորհիվ, R-կետամին-ն ավելի երկարատև ազդեցություն ունի որպես հակադեպրեսանտ։

Կետամինի տվյալ էնանտիոմերի օպտիկական ռոտացիան կարող է տարբեր լինել՝ կախված նրա աղերից և ազատ հիմքի ձևից։ Ազատ հիմքի (S)‑կետամին ձևը ցույց է տալիս դեքստրոոտացում և, հետևաբար, նշվում է (S)‑(+)‑կետամինով։ Այնուամենայնիվ, դրա հիդրոքլորիդային աղը ցույց է տալիս լևորոտացիա և այդպիսով նշվում է (S)‑(−)‑կետամին հիդրոքլորիդ[105]։

Հայտնաբերում խմբագրել

Արյան կամ պլազմայի մեջ կետամինի քանակական վերլուծությունը կարող է իրականացվել հոսպիտալացված մարդկանց թունավորման ախտորոշումը հաստատելու, հարբած մեքենա վարելու համար ձերբակալվելիս ապացույցներ տրամադրելու կամ մահվան դատաբժշկական հետաքննությանն օգնելու համար։ Արյան կամ պլազմայի մեջ կետամինի կոնցենտրացիան սովորաբար կազմում է 0,5-5,0 մգ/լ այն անձանց մոտ, ովքեր դեղը ստանում բուժման եղանակով (ընդհանուր անզգայացման ժամանակ), 1-2 մգ/լ կազմում է այն անձանց մոտ, ովքեր ձերբակալվել են վարելու կանոնները խախտելու համար, և 3-20 մգ/լ սուր մահացու գերդոզավորման զոհերի մոտ։

Մեզը հաճախ նախընտրելի նմուշ է թմրամիջոցների օգտագործման՝ սովորական մոնիտորինգի համար։ նորկետամինի՝ դեղաբանորեն ակտիվ մետաբոլիտի առկայությունը օգտակար է կետամինի տեղային ընդունումը հաստատելու համար[106]։

Պատմություն խմբագրել

Կետամինն առաջին անգամ սինթեզվել է 1962 թվականին Ուեյն նահանգի համալսարանի քիմիայի պրոֆեսոր և Պարկե-Դեյվիսի խորհրդատու Քելվին Սթիվենսի կողմից։ 1964 թվականին կենդանիների խոստումնալից նախակլինիկական ուսումնասիրություններից հետո կետամինը փորձարկվել է բանտարկյալների վրա։ Այս ուսումնասիրությունները ցույց են տվել կետամինի գործողության կարճ տևողությունն և նվազեցված վարքային թունավորությունն, այն դարձնելով նախընտրելի ընտրություն՝ որպես անզգայացնող միջոց։ Հետազոտողները ցանկանում էին կետամինի անզգայացման վիճակն անվանել երազ, բայց Պարկ-Դևիսը չհաստատեց անունն[107]։ Այս խնդրի և բուժվող մարդկանց թմրած տեսքի մասին լսելուց հետո Էդվարդ Ֆ. Դոմինոն առաջարկեց դիսոցիատիվ անզգայացում անունը[108][109]։ 1970 թվականինանվան հաստատումից հետո կետամինային անզգայացումն առաջին անգամ կիրառվել է ամերիկացի զինվորներիավրա՝ Վիետնամի պատերազմի ժամանակ[110][111]։

2000 թվականին կետամինի հակադեպրեսանտ ազդեցության հայտնաբերումն որակվեց որպես դեպրեսիայի բուժման ամենակարևոր նվաճումն[112], ավելի քան 50 տարվա ընթացքում[113]։

Հասարակություն և մշակույթ խմբագրել

Իրավական կարգավիճակ խմբագրել

Կետամինն օրինականորեն վաճառվում է աշխարհի շատ երկրներում[114]՝

  • Ավստրալիայում կետամինն ընդգրկված է Poison Standard-ի կողմից վերահսկվող 8-րդ ցուցակում (2015 թ.հոկտեմբեր)[115]։
  • Կանադայում կետամինը դասվում է որպես թմրանյութ 2005 թվականից։
  • 2013-ի դեկտեմբերին Հնդկաստանի կառավարությունն, ի պատասխան, որպես թմրանյութ, կետամինը ներառեց թմրամիջոցների և կոսմետիկայի մասին օրենքի X ցուցակում, որը պահանջում էր վաճառքի հատուկ լիցենզիա և երկու տարվա ընթացքում բոլոր վաճառքների գրանցում։
  • Միացյալ Թագավորությունում այն դասակարգվել է որպես դեղամիջոց 2014 թվականի փետրվարի 12-ից[116]։
  • Հանգստի սպառման աճը հանգեցրեց նրան, որ կետամինը ներառվեց Միացյալ Նահանգների վերահսկվող նյութերի մասին օրենքի III ցուցակում 1999 թվականի օգոստոսին։

Հետազոտություն խմբագրել

Կետամինը հետազոտվում է բուժման դիմացկուն դեպրեսիայի բուժման մեջ՝ իր ներուժի համար[117][118][119]։ Կետամինը հայտնի հոգեպլաստոգեն է, որը վերաբերում է միացությանն, որն ունակ է նպաստել արագ և կայուն նեյրոպլաստիկությանն։ այն նաև հայտնի է որպես կետամին[120]։

Կետամինն առնետների մոտ ցույց է տվել հակահելմինտիկ ակտիվություն՝ չափազանց բարձր կոնցենտրացիաներում իվերմեկտինի և ալբենդազոլի հետ համեմատելի ազդեցությամբ[121]։

Անասնաբուժություն խմբագրել

Անասնաբուժության մեջ կետամինը հաճախ օգտագործվում է կատուների, շների, նապաստակների, առնետների և այլ փոքր կենդանիների վրա[122][123][124][125]։ Այն հաճախ օգտագործվում է ձիերի անզգայացման ինդուկցիայի և պահպանման համար[126]։ Անասնաբույժները հաճախ օգտագործում են կետամինը հանգստացնող դեղամիջոցներով՝ հավասարակշռված անզգայացում և ցավազրկող ազդեցություն ապահովելու համար, ինչպես նաև կայուն արագությամբ ինֆուզիոն օգնելու կանխել ցավի ավելացումը։ Կետամինն օգտագործվում է նաև խոշոր կենդանիների ցավազրկման համար։ Սա IV անզգայացման հիմնական միջոցն է, որն օգտագործվում է ձիերի վիրաբուժության մեջ, որը հաճախ զուգորդվում է դետոմիդինի և թիոպենտալի[127]։

Կետամինը, կարծես, չի ցուցաբերում անզգայացում խխունջների մոտ։ Փոխարենն այն ունի գրգռիչ ազդեցություն[128]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Sachdeva B, Sachdeva P, Ghosh S, Ahmad F, Sinha JK (2023 թ․ մարտ). «Ketamine as a therapeutic agent in major depressive disorder and posttraumatic stress disorder: Potential medicinal and deleterious effects». Ibrain (անգլերեն). 9 (1): 90–101. doi:10.1002/ibra.12094. ISSN 2769-2795. PMC 10528797. PMID 37786516. S2CID 257117630.
  2. ↑ Peltoniemi MA, Hagelberg NM, Olkkola KT, Saari TI (2016 թ․ սեպտեմբեր). «Ketamine: A Review of Clinical Pharmacokinetics and Pharmacodynamics in Anesthesia and Pain Therapy». Clinical Pharmacokinetics. 55 (9): 1059–77. doi:10.1007/s40262-016-0383-6. PMID 27028535. S2CID 5078489.
  3. ↑ Cohen SP, Bhatia A, Buvanendran A, Schwenk ES, Wasan AD, Hurley RW, և այլք: (2018 թ․ հուլիս). «Consensus Guidelines on the Use of Intravenous Ketamine Infusions for Chronic Pain From the American Society of Regional Anesthesia and Pain Medicine, the American Academy of Pain Medicine, and the American Society of Anesthesiologists». Reg Anesth Pain Med. 43 (5): 521–546. doi:10.1097/AAP.0000000000000808. PMC 6023575. PMID 29870458.
  4. ↑ Green SM, Roback MG, Kennedy RM, Krauss B (2011 թ․ մայիս). «Clinical practice guideline for emergency department ketamine dissociative sedation: 2011 update». Annals of Emergency Medicine. 57 (5): 449–461. doi:10.1016/j.annemergmed.2010.11.030. PMID 21256625.
  5. ↑ Zhang K, Hashimoto K (2019 թ․ հունվար). «An update on ketamine and its two enantiomers as rapid-acting antidepressants». Expert Review of Neurotherapeutics. 19 (1): 83–92. doi:10.1080/14737175.2019.1554434. PMID 30513009. S2CID 54628949.
  6. ↑ Hibicke M, Landry AN, Kramer HM, Talman ZK, Nichols CD (2020 թ․ մարտ). «Psychedelics, but Not Ketamine, Produce Persistent Antidepressant-like Effects in a Rodent Experimental System for the Study of Depression». ACS Chemical Neuroscience. 11 (6): 864–871. doi:10.1021/acschemneuro.9b00493. PMID 32133835. S2CID 212418003.
  7. ↑ Marcantoni WS, Akoumba BS, Wassef M, Mayrand J, Lai H, Richard-Devantoy S, Beauchamp S (2020 թ․ դեկտեմբեր). «A systematic review and meta-analysis of the efficacy of intravenous ketamine infusion for treatment resistant depression: January 2009 - January 2019». J Affect Disord. 277: 831–841. doi:10.1016/j.jad.2020.09.007. PMID 33065824. S2CID 223557698.
  8. ↑ Swainson J, McGirr A, Blier P, Brietzke E, Richard-Devantoy S, Ravindran N, և այլք: (2020 թ․ նոյեմբեր). «The Canadian Network for Mood and Anxiety Treatments (CANMAT) Task Force Recommendations for the Use of Racemic Ketamine in Adults with Major Depressive Disorder: Recommandations Du Groupe De Travail Du Réseau Canadien Pour Les Traitements De L'humeur Et De L'anxiété (Canmat) Concernant L'utilisation De La Kétamine Racémique Chez Les Adultes Souffrant De Trouble Dépressif Majeur». Can J Psychiatry. 66 (2): 113–125. doi:10.1177/0706743720970860. PMC 7918868. PMID 33174760.
  9. ↑ Bobo WV, Riva-Posse P, Goes FS, Parikh SV (2020 թ․ ապրիլ). «Next-Step Treatment Considerations for Patients With Treatment-Resistant Depression That Responds to Low-Dose Intravenous Ketamine». Focus (Am Psychiatr Publ). 18 (2): 181–192. doi:10.1176/appi.focus.20190048. PMC 7587874. PMID 33162856.
  10. ↑ Orhurhu VJ, Vashisht R, Claus LE, Cohen SP (2022 թ․ ապրիլ). «Ketamine toxicity». StatPearls. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing. PMID 31082131. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մայիսի 16-ին. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 18-ին.
  11. ↑ Zanos P, Moaddel R, Morris PJ, Riggs LM, Highland JN, Georgiou P, Pereira EF, Albuquerque EX, Thomas CJ, Zarate CA, Gould TD (2018 թ․ հուլիս). «Ketamine and Ketamine Metabolite Pharmacology: Insights into Therapeutic Mechanisms». Pharmacol Rev. 70 (3): 621–660. doi:10.1124/pr.117.015198. PMC 6020109. PMID 29945898.
  12. ↑ Domino EF (2010 թ․ սեպտեմբեր). «Taming the ketamine tiger. 1965». Anesthesiology. 113 (3): 678–84. doi:10.1097/ALN.0b013e3181ed09a2. PMID 20693870.
  13. ↑ World Health Organization (2021). World Health Organization model list of essential medicines: 22nd list (2021). Geneva: World Health Organization. hdl:10665/345533. WHO/MHP/HPS/EML/2021.02.
  14. ↑ «Ketamine Injection». Drugs.com. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
  15. ↑ Hijazi, Youssef; Boulieu, Roselyne (2002 թ․ հուլիսի 1). «Contribution of CYP3A4, CYP2B6, and CYP2C9 Isoforms to N- Demethylation of Ketamine in Human Liver Microsomes». Drug Metabolism and Disposition (անգլերեն). 30 (7): 853–858. doi:10.1124/dmd.30.7.853. ISSN 0090-9556.
  16. ↑ Rosenbaum SB, Gupta V, Palacios JL (2020). «Ketamine». StatPearls. StatPearls Publishing. PMID 29262083. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 5-ին.
  17. ↑ Heshmati F, Zeinali MB, Noroozinia H, Abbacivash R, Mahoori A (2003 թ․ դեկտեմբեր). «Use of ketamine in severe status asthmaticus in intensive care unit». Iranian Journal of Allergy, Asthma, and Immunology. 2 (4): 175–80. PMID 17301376. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
  18. ↑ Adams HA (1997 թ․ դեկտեմբեր). «[S-(+)-ketamine. Circulatory interactions during total intravenous anesthesia and analgesia-sedation]» [S-(+)-ketamine. Circulatory interactions during total intravenous anesthesia and analgesia-sedation]. Der Anaesthesist (գերմաներեն). 46 (12): 1081–7. doi:10.1007/s001010050510. PMID 9451493.
  19. ↑ Peltoniemi, Marko A.; Hagelberg, Nora M.; Olkkola, Klaus T.; Saari, Teijo I. (2016-09). «Ketamine: A Review of Clinical Pharmacokinetics and Pharmacodynamics in Anesthesia and Pain Therapy». Clinical Pharmacokinetics (անգլերեն). 55 (9): 1059–1077. doi:10.1007/s40262-016-0383-6. ISSN 0312-5963.
  20. ↑ Cohen, Steven P.; Bhatia, Anuj; Buvanendran, Asokumar; Schwenk, Eric S.; Wasan, Ajay D.; Hurley, Robert W.; Viscusi, Eugene R.; Narouze, Samer; Davis, Fred N. (2018-7). «Consensus Guidelines on the Use of Intravenous Ketamine Infusions for Chronic Pain From the American Society of Regional Anesthesia and Pain Medicine, the American Academy of Pain Medicine, and the American Society of Anesthesiologists». Regional Anesthesia and Pain Medicine. 43 (5): 521–546. doi:10.1097/AAP.0000000000000808. ISSN 1098-7339. PMC 6023575. PMID 29870458.
  21. ↑ «Redirecting». linkinghub.elsevier.com. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 23-ին.
  22. ↑ Cohen L, Athaide V, Wickham ME, Doyle-Waters MM, Rose NG, Hohl CM (2015 թ․ հունվար). «The effect of ketamine on intracranial and cerebral perfusion pressure and health outcomes: a systematic review». Annals of Emergency Medicine. 65 (1): 43–51.e2. doi:10.1016/j.annemergmed.2014.06.018. PMID 25064742.
  23. ↑ Hibicke, Meghan; Landry, Alexus N.; Kramer, Hannah M.; Talman, Zoe K.; Nichols, Charles D. (2020 թ․ մարտի 18). «Psychedelics, but Not Ketamine, Produce Persistent Antidepressant-like Effects in a Rodent Experimental System for the Study of Depression». ACS Chemical Neuroscience (անգլերեն). 11 (6): 864–871. doi:10.1021/acschemneuro.9b00493. ISSN 1948-7193.
  24. ↑ Nickson C (2013 թ․ օգոստոսի 7). «Intubation, Hypotension and Shock». Life in the Fastlane (blog). Critical Care Compendium. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 10-ին.Կաղապար:Unreliable medical source
  25. ↑ Swainson, Jennifer; McGirr, Alexander; Blier, Pierre; Brietzke, Elisa; Richard-Devantoy, Stéphane; Ravindran, Nisha; Blier, Jean; Beaulieu, Serge; Frey, Benicio N. (2021-2). «The Canadian Network for Mood and Anxiety Treatments (CANMAT) Task Force Recommendations for the Use of Racemic Ketamine in Adults with Major Depressive Disorder: Recommandations Du Groupe De Travail Du Réseau Canadien Pour Les Traitements De L'humeur Et De L'anxiété (Canmat) Concernant L'utilisation De La Kétamine Racémique Chez Les Adultes Souffrant De Trouble Dépressif Majeur». Canadian Journal of Psychiatry. Revue Canadienne de Psychiatrie. 66 (2): 113–125. doi:10.1177/0706743720970860. ISSN 0706-7437. PMC 7918868. PMID 33174760.
  26. ↑ Bobo, William V.; Riva-Posse, Patricio; Goes, Fernando S.; Parikh, Sagar V. (2020-4). «Next-Step Treatment Considerations for Patients With Treatment-Resistant Depression That Responds to Low-Dose Intravenous Ketamine». Focus: Journal of Life Long Learning in Psychiatry. 18 (2): 181–192. doi:10.1176/appi.focus.20190048. ISSN 1541-4094. PMC 7587874. PMID 33162856.
  27. ↑ Orhurhu, Vwaire J.; Vashisht, Rishik; Claus, Lauren E.; Cohen, Steven P. (2023). Ketamine Toxicity. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing. PMID 31082131.
  28. ↑ Zanos, Panos; Moaddel, Ruin; Morris, Patrick J.; Riggs, Lace M.; Highland, Jaclyn N.; Georgiou, Polymnia; Pereira, Edna F. R.; Albuquerque, Edson X.; Thomas, Craig J. (2018-7). «Ketamine and Ketamine Metabolite Pharmacology: Insights into Therapeutic Mechanisms». Pharmacological Reviews. 70 (3): 621–660. doi:10.1124/pr.117.015198. ISSN 0031-6997. PMC 6020109. PMID 29945898.
  29. ↑ pubs.asahq.org https://pubs.asahq.org/anesthesiology/article/113/3/678/10426/Taming-the-Ketamine-Tiger. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 23-ին. {{cite web}}: Missing or empty |title= (օգնություն)
  30. ↑ «World Health Organization» (անգլերեն). 2024 թ․ հունվարի 22. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  31. ↑ Schwenk, Eric S.; Viscusi, Eugene R.; Buvanendran, Asokumar; Hurley, Robert W.; Wasan, Ajay D.; Narouze, Samer; Bhatia, Anuj; Davis, Fred N.; Hooten, William M. (2018-7). «Consensus Guidelines on the Use of Intravenous Ketamine Infusions for Acute Pain Management From the American Society of Regional Anesthesia and Pain Medicine, the American Academy of Pain Medicine, and the American Society of Anesthesiologists». Regional Anesthesia and Pain Medicine. 43 (5): 456–466. doi:10.1097/AAP.0000000000000806. ISSN 1098-7339. PMC 6023582. PMID 29870457.
  32. ↑ Sin, Billy; Ternas, Theologia; Motov, Sergey M. (2015-03). Zehtabchi, Shahriar (ed.). «The Use of Subdissociative‐dose Ketamine for Acute Pain in the Emergency Department». Academic Emergency Medicine (անգլերեն). 22 (3): 251–257. doi:10.1111/acem.12604. ISSN 1069-6563.
  33. ↑ Svenson, James; Biedermann, Marc (2011 թ․ հոկտեմբերի 7). «Ketamine: a unique drug with several potential uses in the prehospital setting». Journal of Paramedic Practice (անգլերեն). 3 (10): 552–556. doi:10.12968/jpar.2011.3.10.552. ISSN 1759-1376.
  34. ↑ Karlow, Nicholas; Schlaepfer, Charles H.; Stoll, Carolyn R. T.; Doering, Michelle; Carpenter, Christopher R.; Colditz, Graham A.; Motov, Sergey; Miller, Joshua; Schwarz, Evan S. (2018-10). Miner, James (ed.). «A Systematic Review and Meta‐analysis of Ketamine as an Alternative to Opioids for Acute Pain in the Emergency Department». Academic Emergency Medicine (անգլերեն). 25 (10): 1086–1097. doi:10.1111/acem.13502. ISSN 1069-6563.
  35. ↑ Radvansky, Brian M.; Shah, Khushbu; Parikh, Anant; Sifonios, Anthony N.; Le, Vanny; Eloy, Jean D. (2015). «Role of Ketamine in Acute Postoperative Pain Management: A Narrative Review». BioMed Research International. 2015: 749837. doi:10.1155/2015/749837. ISSN 2314-6133. PMC 4606413. PMID 26495312.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  36. ↑ Lee, Marion; Silverman, Sanford M.; Hansen, Hans; Patel, Vikram B.; Manchikanti, Laxmaiah (2011). «A comprehensive review of opioid-induced hyperalgesia». Pain Physician. 14 (2): 145–161. ISSN 2150-1149. PMID 21412369.
  37. ↑ Zhou, Yang; Mannan, Abdul; Han, Yuan; Liu, He; Guan, Hui-Lian; Gao, Xing; Dai, Ming-Sheng; Cao, Jun-Li (2019 թ․ դեկտեմբերի 30). «Efficacy and safety of prophylactic use of ketamine for prevention of postanesthetic shivering: a systematic review and meta analysis». BMC Anesthesiology. 19: 245. doi:10.1186/s12871-019-0910-8. ISSN 1471-2253. PMC 6937868. PMID 31888509.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  38. ↑ Sachdeva, Bhuvi; Sachdeva, Punya; Ghosh, Shampa; Ahmad, Faizan; Sinha, Jitendra Kumar (Spring 2023). «Ketamine as a therapeutic agent in major depressive disorder and posttraumatic stress disorder: Potential medicinal and deleterious effects». Ibrain (անգլերեն). 9 (1): 90. doi:10.1002/ibra.12094. PMID 37786516.
  39. ↑ Sanacora, Gerard; Frye, Mark A.; McDonald, William; Mathew, Sanjay J.; Turner, Mason S.; Schatzberg, Alan F.; Summergrad, Paul; Nemeroff, Charles B.; for the American Psychiatric Association (APA) Council of Research Task Force on Novel Biomarkers and Treatments (2017 թ․ ապրիլի 1). «A Consensus Statement on the Use of Ketamine in the Treatment of Mood Disorders». JAMA Psychiatry. 74 (4): 399–405. doi:10.1001/jamapsychiatry.2017.0080. ISSN 2168-622X.
  40. ↑ Zhang, Kai; Hashimoto, Kenji (2019-01). «An update on ketamine and its two enantiomers as rapid-acting antidepressants». Expert Review of Neurotherapeutics. 19 (1): 83–92. doi:10.1080/14737175.2019.1554434. ISSN 1744-8360. PMID 30513009.
  41. ↑ Marcantoni, Walter S.; Akoumba, Bertine Sandra; Wassef, Maggy; Mayrand, Julie; Lai, Hinatea; Richard-Devantoy, Stéphane; Beauchamp, Sylvie (2020 թ․ դեկտեմբերի 1). «A systematic review and meta-analysis of the efficacy of intravenous ketamine infusion for treatment resistant depression: January 2009 – January 2019». Journal of Affective Disorders. 277: 831–841. doi:10.1016/j.jad.2020.09.007. ISSN 0165-0327.
  42. ↑ Molero, P.; Ramos-Quiroga, J. A.; Martin-Santos, R.; Calvo-Sánchez, E.; Gutiérrez-Rojas, L.; Meana, J. J. (2018-05). «Antidepressant Efficacy and Tolerability of Ketamine and Esketamine: A Critical Review». CNS drugs. 32 (5): 411–420. doi:10.1007/s40263-018-0519-3. ISSN 1179-1934. PMID 29736744.
  43. ↑ Sanacora, Gerard; Katz, Rachel (2018-7). «Ketamine: A Review for Clinicians». Focus: Journal of Life Long Learning in Psychiatry. 16 (3): 243–250. doi:10.1176/appi.focus.20180012. ISSN 1541-4094. PMC 6493090. PMID 31975918.
  44. ↑ Witt, K.; Potts, J.; Hubers, A.; Grunebaum, M.; Murrough, J.; Loo, C.; Cipriani, A.; Hawton, K. (2019). «Ketamine for suicidal ideation in adults with psychiatric disorders: A systematic review and meta-analysis of treatment trials». Australian and New Zealand Journal of Psychiatry (English). 54 (1). ISSN 0004-8674.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  45. ↑ «Spravato | European Medicines Agency». www.ema.europa.eu. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 24-ին.
  46. ↑ Commissioner, Office of the (2020 թ․ մարտի 24). «FDA approves new nasal spray medication for treatment-resistant depression; available only at a certified doctor's office or clinic». FDA (անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 24-ին.
  47. ↑ Dean, Rebecca L; Hurducas, Claudia; Hawton, Keith; Spyridi, Styliani; Cowen, Philip J; Hollingsworth, Sarah; Marquardt, Tahnee; Barnes, Annabelle; Smith, Rebecca (2021 թ․ սեպտեմբերի 12). «Ketamine and other glutamate receptor modulators for depression in adults with unipolar major depressive disorder». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2021 (9): CD011612. doi:10.1002/14651858.CD011612.pub3. ISSN 1469-493X. PMC 8434915. PMID 34510411.
  48. ↑ Dean, Rebecca L; Marquardt, Tahnee; Hurducas, Claudia; Spyridi, Styliani; Barnes, Annabelle; Smith, Rebecca; Cowen, Philip J; McShane, Rupert; Hawton, Keith (2021 թ․ հոկտեմբերի 8). «Ketamine and other glutamate receptor modulators for depression in adults with bipolar disorder». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2021 (10): CD011611. doi:10.1002/14651858.CD011611.pub3. ISSN 1469-493X. PMC 8499740. PMID 34623633.
  49. ↑ Research, Center for Drug Evaluation and (2022 թ․ փետրվարի 16). «FDA alerts health care professionals of potential risks associated with compounded ketamine nasal spray». FDA (անգլերեն).
  50. ↑ Ghosh, Shampa; Sinha, Jitendra Kumar; Khan, Tarab; Devaraju, Kuramkote Shivanna; Singh, Prabhakar; Vaibhav, Kumar; Gaur, Pankaj (2021 թ․ ապրիլի 25). «Pharmacological and Therapeutic Approaches in the Treatment of Epilepsy». Biomedicines. 9 (5): 470. doi:10.3390/biomedicines9050470. ISSN 2227-9059. PMC 8146518. PMID 33923061.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  51. ↑ Gomes, Daniel; Pimentel, José; Bentes, Carla; Sousa, Diana Aguiar de; Antunes, Ana Patrícia; Alvarez, António; Silva, Zélia Costa e (2018 թ․ հոկտեմբերի 31). «Consensus Protocol for the Treatment of Super-Refractory Status Epilepticus». Acta Médica Portuguesa (անգլերեն). 31 (10): 598–605. doi:10.20344/amp.9679. ISSN 1646-0758.
  52. ↑ Rosati, Anna; De Masi, Salvatore; Guerrini, Renzo (2018-11). «Ketamine for Refractory Status Epilepticus: A Systematic Review». CNS drugs. 32 (11): 997–1009. doi:10.1007/s40263-018-0569-6. ISSN 1179-1934. PMID 30232735.
  53. ↑ Jat, Kana R; Chawla, Deepak (2012 թ․ նոյեմբերի 14). «Ketamine for management of acute exacerbations of asthma in children». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2012 (11): CD009293. doi:10.1002/14651858.CD009293.pub2. ISSN 1469-493X. PMC 6483733. PMID 23152273.
  54. ↑ Marland, Susan; Ellerton, John; Andolfatto, Gary; Strapazzon, Giacomo; Thomassen, Oyvind; Brandner, Brigitta; Weatherall, Andrew; Paal, Peter (2013 թ․ մարտի 22). «Ketamine: Use in Anesthesia». CNS Neuroscience & Therapeutics. 19 (6): 381–389. doi:10.1111/cns.12072. ISSN 1755-5930. PMC 6493613. PMID 23521979.
  55. ↑ jamanetwork.com https://jamanetwork.com/journals/jamapsychiatry/fullarticle/481584. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 24-ին. {{cite web}}: Missing or empty |title= (օգնություն)
  56. ↑ Barrett, William; Buxhoeveden, Michael; Dhillon, Sabrina (2020-10). «Ketamine: a versatile tool for anesthesia and analgesia». Current Opinion in Anaesthesiology. 33 (5): 633–638. doi:10.1097/ACO.0000000000000916. ISSN 1473-6500. PMID 32826629.
  57. ↑ Strayer, R. J.; Nelson, L. S. (2008). Adverse events associated with ketamine for procedural sedation in adults (անգլերեն). Centre for Reviews and Dissemination (UK). PMID 19091264.
  58. ↑ Acevedo-Diaz, Elia E.; Cavanaugh, Grace W.; Greenstein, Dede; Kraus, Christoph; Kadriu, Bashkim; Carlos A. Zarate, Jr; Park, Lawrence T. (2020 թ․ փետրվարի 2). «Comprehensive Assessment of Side Effects Associated with a Single Dose of Ketamine in Treatment-Resistant Depression». Journal of affective disorders (անգլերեն). 263: 568. doi:10.1016/j.jad.2019.11.028. PMID 31791675.
  59. ↑ Smith, Howard S. (2010). «Ketamine-induced urologic insult (KIUI)». Pain Physician. 13 (6): E343–346. ISSN 2150-1149. PMID 21102971.
  60. ↑ www.semanticscholar.org https://www.semanticscholar.org/paper/Validation-of-the-Turkish-version-of-the-ICIQ%E2%80%90FLUTS-U%C4%9Furlucan-Ya%C5%9Fa/0a341ae3c4977d2518ea3257e65d31309561cacf. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 24-ին. {{cite web}}: Missing or empty |title= (օգնություն)
  61. ↑ Middela, S.; Pearce, I. (2011-01). «Ketamine-induced vesicopathy: a literature review: Ketamine and bladder». International Journal of Clinical Practice (անգլերեն). 65 (1): 27–30. doi:10.1111/j.1742-1241.2010.02502.x.
  62. ↑ 62,0 62,1 Duan, Qixin; Wu, Tianpeng; Yi, Xiaochun; Liu, Lingqi; Yan, Jiantao; Lu, Zhongjie (2017-10). «Changes to the bladder epithelial barrier are associated with ketamine-induced cystitis». Experimental and Therapeutic Medicine. 14 (4): 2757–2762. doi:10.3892/etm.2017.4913. ISSN 1792-0981. PMC 5615221. PMID 28966667.
  63. ↑ Pappachan, Joseph M.; Raj, Binu; Thomas, Sebastian; Hanna, Fahmy W. (2014-07). «Multiorgan Dysfunction Related to Chronic Ketamine Abuse». Baylor University Medical Center Proceedings (անգլերեն). 27 (3): 223–225. doi:10.1080/08998280.2014.11929117. ISSN 0899-8280. PMC 4059572. PMID 24982568.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ PMC format (link)
  64. ↑ Morgan, Celia J. A.; Curran, H. Valerie; the Independent Scientific Committee on Drugs (ISCD) (2012-01). «Ketamine use: a review». Addiction (անգլերեն). 107 (1): 27–38. doi:10.1111/j.1360-0443.2011.03576.x. ISSN 0965-2140.
  65. ↑ Morgan, Celia J. A.; Muetzelfeldt, Leslie; Curran, H. Valerie (2010-01). «Consequences of chronic ketamine self‐administration upon neurocognitive function and psychological wellbeing: a 1‐year longitudinal study». Addiction (անգլերեն). 105 (1): 121–133. doi:10.1111/j.1360-0443.2009.02761.x. ISSN 0965-2140.
  66. ↑ Handa, Fumi; Tanaka, Makoto; Nishikawa, Toshiaki; Toyooka, Hidenori (2000 թ․ փետրվարի 1). «Effects of oral clonidine premedication on side effects of intravenous ketamine anesthesia: a randomized, double-blind, placebo-controlled study». Journal of Clinical Anesthesia. 12 (1): 19–24. doi:10.1016/S0952-8180(99)00131-2. ISSN 0952-8180.
  67. ↑ Andrade, Chittaranjan (2017 թ․ օգոստոսի 23). «Ketamine for Depression, 5: Potential Pharmacokinetic and Pharmacodynamic Drug Interactions». The Journal of Clinical Psychiatry (English). 78 (7): 10112. doi:10.4088/JCP.17f11802. ISSN 0160-6689.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  68. ↑ Peltoniemi, Marko A.; Hagelberg, Nora M.; Olkkola, Klaus T.; Saari, Teijo I. (2016-09). «Ketamine: A Review of Clinical Pharmacokinetics and Pharmacodynamics in Anesthesia and Pain Therapy». Clinical Pharmacokinetics. 55 (9): 1059–1077. doi:10.1007/s40262-016-0383-6. ISSN 1179-1926. PMID 27028535.
  69. ↑ Zanos, Panos; Gould, Todd D. (2018-4). «Mechanisms of Ketamine Action as an Antidepressant». Molecular psychiatry. 23 (4): 801–811. doi:10.1038/mp.2017.255. ISSN 1359-4184. PMC 5999402. PMID 29532791.
  70. ↑ Zanos, Panos; Thompson, Scott M.; Duman, Ronald S.; Zarate, Carlos A.; Gould, Todd D. (2018-3). «Convergent mechanisms underlying rapid antidepressant action». CNS drugs. 32 (3): 197–227. doi:10.1007/s40263-018-0492-x. ISSN 1172-7047. PMC 6005380. PMID 29516301.
  71. ↑ Yang, Yan; Cui, Yihui; Sang, Kangning; Dong, Yiyan; Ni, Zheyi; Ma, Shuangshuang; Hu, Hailan (2018 թ․ փետրվարի 14). «Ketamine blocks bursting in the lateral habenula to rapidly relieve depression». Nature. 554 (7692): 317–322. doi:10.1038/nature25509. ISSN 1476-4687. PMID 29446381.
  72. ↑ Morris PJ, Moaddel R, Zanos P, Moore CE, Gould TD, Zarate CA, Thomas CJ (2017 թ․ սեպտեմբեր). «Synthesis and N-Methyl-d-aspartate (NMDA) Receptor Activity of Ketamine Metabolites». Organic Letters. 19 (17): 4572–4575. doi:10.1021/acs.orglett.7b02177. PMC 5641405. PMID 28829612.
  73. ↑ 73,0 73,1 Roth BL, Gibbons S, Arunotayanun W, Huang XP, Setola V, Treble R, Iversen L (2013). «The ketamine analogue methoxetamine and 3- and 4-methoxy analogues of phencyclidine are high affinity and selective ligands for the glutamate NMDA receptor». PLOS ONE. 8 (3): e59334. Bibcode:2013PLoSO...859334R. doi:10.1371/journal.pone.0059334. PMC 3602154. PMID 23527166.
  74. ↑ 74,0 74,1 Hirota K, Okawa H, Appadu BL, Grandy DK, Devi LA, Lambert DG (1999 թ․ հունվար). «Stereoselective interaction of ketamine with recombinant mu, kappa, and delta opioid receptors expressed in Chinese hamster ovary cells». Anesthesiology. 90 (1): 174–82. doi:10.1097/00000542-199901000-00023. PMID 9915326.
  75. ↑ Hirota K, Sikand KS, Lambert DG (1999). «Interaction of ketamine with mu2 opioid receptors in SH-SY5Y human neuroblastoma cells». Journal of Anesthesia. 13 (2): 107–9. doi:10.1007/s005400050035. PMID 14530949. S2CID 9322174.
  76. ↑ Nemeth CL, Paine TA, Rittiner JE, Béguin C, Carroll FI, Roth BL, Cohen BM, Carlezon WA (2010 թ․ հունիս). «Role of kappa-opioid receptors in the effects of salvinorin A and ketamine on attention in rats». Psychopharmacology (Berl). 210 (2): 263–74. doi:10.1007/s00213-010-1834-7. PMC 2869248. PMID 20358363.
  77. ↑ Robson MJ, Elliott M, Seminerio MJ, Matsumoto RR (2012 թ․ ապրիլ). «Evaluation of sigma (σ) receptors in the antidepressant-like effects of ketamine in vitro and in vivo». Eur Neuropsychopharmacol. 22 (4): 308–17. doi:10.1016/j.euroneuro.2011.08.002. PMID 21911285. S2CID 24494428.
  78. ↑ Kapur S, Seeman P (2002). «NMDA receptor antagonists ketamine and PCP have direct effects on the dopamine D(2) and serotonin 5-HT(2)receptors-implications for models of schizophrenia». Molecular Psychiatry. 7 (8): 837–44. doi:10.1038/sj.mp.4001093. PMID 12232776.
  79. ↑ Can A, Zanos P, Moaddel R, Kang HJ, Dossou KS, Wainer IW, և այլք: (2016 թ․ հոկտեմբեր). «Effects of Ketamine and Ketamine Metabolites on Evoked Striatal Dopamine Release, Dopamine Receptors, and Monoamine Transporters». The Journal of Pharmacology and Experimental Therapeutics. 359 (1): 159–70. doi:10.1124/jpet.116.235838. PMC 5034706. PMID 27469513.
  80. ↑ Jordan S, Chen R, Fernalld R, Johnson J, Regardie K, Kambayashi J, և այլք: (2006 թ․ հուլիս). «In vitro biochemical evidence that the psychotomimetics phencyclidine, ketamine and dizocilpine (MK-801) are inactive at cloned human and rat dopamine D2 receptors». European Journal of Pharmacology. 540 (1–3): 53–6. doi:10.1016/j.ejphar.2006.04.026. PMID 16730695.
  81. ↑ Hirota K, Hashimoto Y, Lambert DG (2002 թ․ դեկտեմբեր). «Interaction of intravenous anesthetics with recombinant human M1-M3 muscarinic receptors expressed in chinese hamster ovary cells». Anesth Analg. 95 (6): 1607–10, table of contents. doi:10.1097/00000539-200212000-00025. PMID 12456425. S2CID 25643394.
  82. ↑ 82,0 82,1 82,2 82,3 82,4 82,5 Yamakura T, Chavez-Noriega LE, Harris RA (2000 թ․ ապրիլ). «Subunit-dependent inhibition of human neuronal nicotinic acetylcholine receptors and other ligand-gated ion channels by dissociative anesthetics ketamine and dizocilpine». Anesthesiology. 92 (4): 1144–53. doi:10.1097/00000542-200004000-00033. PMID 10754635. S2CID 23651917.
  83. ↑ Moaddel R, Abdrakhmanova G, Kozak J, Jozwiak K, Toll L, Jimenez L, Rosenberg A, Tran T, Xiao Y, Zarate CA, Wainer IW (2013 թ․ հունվար). «Sub-anesthetic concentrations of (R,S)-ketamine metabolites inhibit acetylcholine-evoked currents in α7 nicotinic acetylcholine receptors». Eur J Pharmacol. 698 (1–3): 228–34. doi:10.1016/j.ejphar.2012.11.023. PMC 3534778. PMID 23183107.
  84. ↑ Ho MF, Correia C, Ingle JN, Kaddurah-Daouk R, Wang L, Kaufmann SH, Weinshilboum RM (2018 թ․ հունիս). «Ketamine and ketamine metabolites as novel estrogen receptor ligands: Induction of cytochrome P450 and AMPA glutamate receptor gene expression». Biochemical Pharmacology. 152: 279–292. doi:10.1016/j.bcp.2018.03.032. PMC 5960634. PMID 29621538.
  85. ↑ 85,0 85,1 Nishimura M, Sato K, Okada T, Yoshiya I, Schloss P, Shimada S, Tohyama M (1998 թ․ մարտ). «Ketamine inhibits monoamine transporters expressed in human embryonic kidney 293 cells». Anesthesiology. 88 (3): 768–74. doi:10.1097/00000542-199803000-00029. PMID 9523822. S2CID 30159489.
  86. ↑ Zhao Y, Sun L (2008 թ․ նոյեմբեր). «Antidepressants modulate the in vitro inhibitory effects of propofol and ketamine on norepinephrine and serotonin transporter function». J Clin Neurosci. 15 (11): 1264–9. doi:10.1016/j.jocn.2007.11.007. PMC 2605271. PMID 18815045.
  87. ↑ Chen X, Shu S, Bayliss DA (2009 թ․ հունվար). «HCN1 channel subunits are a molecular substrate for hypnotic actions of ketamine». The Journal of Neuroscience. 29 (3): 600–9. doi:10.1523/JNEUROSCI.3481-08.2009. PMC 2744993. PMID 19158287.
  88. ↑ da Costa FL, Pinto MC, Santos DC, Carobin NV, de Jesus IC, Ferreira LA, և այլք: (2020 թ․ դեկտեմբեր). «Ketamine potentiates TRPV1 receptor signaling in the peripheral nociceptive pathways». Biochemical Pharmacology. 182: 114210. doi:10.1016/j.bcp.2020.114210. PMID 32882205. S2CID 221497233.
  89. ↑ Tyler, Marshall W.; Yourish, Harmony B.; Ionescu, Dawn F.; Haggarty, Stephen J. (2017 թ․ հունիսի 21). «Classics in Chemical Neuroscience: Ketamine». ACS Chemical Neuroscience (անգլերեն). 8 (6): 1122–1134. doi:10.1021/acschemneuro.7b00074. ISSN 1948-7193.
  90. ↑ pubs.asahq.org https://pubs.asahq.org/anesthesiology/article/86/4/903/35996/Multiple-Mechanisms-of-Ketamine-Blockade-of-N. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 24-ին. {{cite web}}: Missing or empty |title= (օգնություն)
  91. ↑ Lodge, D; Mercier, M S (2015-9). «Ketamine and phencyclidine: the good, the bad and the unexpected». British Journal of Pharmacology. 172 (17): 4254–4276. doi:10.1111/bph.13222. ISSN 0007-1188. PMC 4556466. PMID 26075331.
  92. ↑ Bartova, Lucie; Vogl, Sonja E.; Stamenkovic, Mara; Praschak-Rieder, Nicole; Naderi-Heiden, Angela; Kasper, Siegfried; Willeit, Matthaeus (2015 թ․ նոյեմբերի 1). «Combination of intravenous S-ketamine and oral tranylcypromine in treatment-resistant depression: A report of two cases». European Neuropsychopharmacology. 25 (11): 2183–2184. doi:10.1016/j.euroneuro.2015.07.021. ISSN 0924-977X.
  93. ↑ Kraus, Christoph; Rabl, Ulrich; Vanicek, Thomas; Carlberg, Laura; Popovic, Ana; Spies, Marie; Bartova, Lucie; Gryglewski, Gregor; Papageorgiou, Konstantinos (2017 թ․ հունվարի 2). «Administration of ketamine for unipolar and bipolar depression». International Journal of Psychiatry in Clinical Practice (անգլերեն). 21 (1): 2–12. doi:10.1080/13651501.2016.1254802. ISSN 1365-1501.
  94. ↑ Seeman, Philip; Guan, Hong‐Chang (2008-11). «Phencyclidine and glutamate agonist LY379268 stimulate dopamine D2 High receptors: D2 basis for schizophrenia». Synapse (անգլերեն). 62 (11): 819–828. doi:10.1002/syn.20561. ISSN 0887-4476.
  95. ↑ Rabiner, Eugenii A. (2007-05). «Imaging of striatal dopamine release elicited with NMDA antagonists: is there anything there to be seen?». Journal of Psychopharmacology (անգլերեն). 21 (3): 253–258. doi:10.1177/0269881107077767. ISSN 0269-8811.
  96. ↑ Domino, Edward F.; Zsigmond, Elemer K.; Domino, Laurence E.; Domino, Kenneth E.; Kothary, Sarla P.; Dominof, Steven E. (1982-02). «Plasma Levels of Ketamine and Two of Its Metabolites in Surgical Patients Using a Gas Chromatographic Mass Fragmentographic Assay». Anesthesia & Analgesia (ամերիկյան անգլերեն). 61 (2): 87. ISSN 0003-2999.
  97. ↑ «Redirecting». linkinghub.elsevier.com. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 24-ին.
  98. ↑ «Redirecting». linkinghub.elsevier.com. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 24-ին.
  99. ↑ Mao, Jianren (2016 թ․ ապրիլի 19). Opioid-Induced Hyperalgesia (անգլերեն). CRC Press. ISBN 978-1-4200-8900-4.
  100. ↑ Peltoniemi, Marko A.; Hagelberg, Nora M.; Olkkola, Klaus T.; Saari, Teijo I. (2016 թ․ սեպտեմբերի 1). «Ketamine: A Review of Clinical Pharmacokinetics and Pharmacodynamics in Anesthesia and Pain Therapy». Clinical Pharmacokinetics (անգլերեն). 55 (9): 1059–1077. doi:10.1007/s40262-016-0383-6. ISSN 1179-1926.
  101. ↑ Li, Yibai; Jackson, Kate A; Slon, Barry; Hardy, Janet R; Franco, Michael; William, Leeroy; Poon, Peter; Coller, Janet K; Hutchinson, Mark R (2015-8). «CYP2B6*6 allele and age substantially reduce steady-state ketamine clearance in chronic pain patients: impact on adverse effects». British Journal of Clinical Pharmacology. 80 (2): 276–284. doi:10.1111/bcp.12614. ISSN 0306-5251. PMC 4541975. PMID 25702819.
  102. ↑ Chang, Tsun; Glazko, Anthony J. (Summer 1974). «Biotransformation and Disposition of Ketamine». International Anesthesiology Clinics (ամերիկյան անգլերեն). 12 (2): 157. ISSN 0020-5907.
  103. ↑ «The Journal of Organic Chemistry» (անգլերեն). 2023 թ․ ապրիլի 30. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  104. ↑ Krüger, A. D. (1998). «[Current aspects of using ketamine in childhood]». Anaesthesiologie Und Reanimation. 23 (3): 64–71. ISSN 0323-4983. PMID 9707751.
  105. ↑ Chankvetadze, Bezhan; Burjanadze, Naira; Breitkreutz, Jörg; Bergander, Klaus; Bergenthal, Dieter; Kataeva, Olga; Fröhlich, Roland; Luftmann, Heinrich; Blaschke, Gottfried (2002 թ․ նոյեմբերի 1). «Mechanistic study on the opposite migration order of the enantiomers of ketamine with α- and β-cyclodextrin in capillary electrophoresis». Journal of Separation Science (անգլերեն). 25 (15–17): 1155–1166. doi:10.1002/1615-9314(20021101)25:15/17<1155::AID-JSSC1155>3.0.CO;2-M. ISSN 1615-9306.
  106. ↑ «Redirecting». linkinghub.elsevier.com. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 24-ին.
  107. ↑ Corssen, Guenter; Domino, Edward F. (1966-01). «Dissociative Anesthesia: Further Pharmacologic Studies and First Clinical Experience with the Phencyclidine Derivative Cl-581». Anesthesia & Analgesia (ամերիկյան անգլերեն). 45 (1): 29. ISSN 0003-2999.
  108. ↑ Li, Linda; Vlisides, Phillip E. (2016 թ․ նոյեմբերի 29). «Ketamine: 50 Years of Modulating the Mind». Frontiers in Human Neuroscience. 10: 612. doi:10.3389/fnhum.2016.00612. ISSN 1662-5161. PMC 5126726. PMID 27965560.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  109. ↑ «University of Maryland, College Park» (անգլերեն). 2024 թ․ հունվարի 19. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  110. ↑ Berman, Robert M; Cappiello, Angela; Anand, Amit; Oren, Dan A; Heninger, George R; Charney, Dennis S; Krystal, John H (2000-02). «Antidepressant effects of ketamine in depressed patients». Biological Psychiatry (անգլերեն). 47 (4): 351–354. doi:10.1016/S0006-3223(99)00230-9.
  111. ↑ Singh, I.; Morgan, C.; Curran, V.; Nutt, D.; Schlag, A.; McShane, R. (2017-05). «Ketamine treatment for depression: opportunities for clinical innovation and ethical foresight». The Lancet Psychiatry. 4 (5): 419–426. ISSN 2215-0374.
  112. ↑ Caffrey • •, Jane (2022 թ․ մարտի 16). «Yale Researchers Study Potential Treatment for Depression in Patients With Parkinson's Disease». NBC Connecticut (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 24-ին.
  113. ↑ Dhir, Ashish (2017 թ․ հունվարի 2). «Investigational drugs for treating major depressive disorder». Expert Opinion on Investigational Drugs (անգլերեն). 26 (1): 9–24. doi:10.1080/13543784.2017.1267727. ISSN 1354-3784.
  114. ↑ Index Nominum 2000: International Drug Directory (անգլերեն). Taylor & Francis. 2000. ISBN 978-3-88763-075-1.
  115. ↑ Care, scheme=AGLSTERMS AglsAgent; corporateName=Health and Aged (2015 թ․ սեպտեմբերի 30), Poisons Standard October 2015, scheme=AGLSTERMS.AglsAgent; corporateName=Office Parliamentary Counsel; address=Locked Bag 30 Kingston ACT 2604; contact=+61 2 6120 1400, Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 24-ին{{citation}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  116. ↑ «Crown copyright» (անգլերեն). 2023 թ․ դեկտեմբերի 24. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  117. ↑ MD, Peter Grinspoon (2022 թ․ օգոստոսի 9). «Ketamine for treatment-resistant depression: When and where is it safe?». Harvard Health (անգլերեն). Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 24-ին.
  118. ↑ «New Hope for Treatment-Resistant Depression: Guessing Right on Ketamine - National Institute of Mental Health (NIMH)». www.nimh.nih.gov (անգլերեն). 2019 թ․ օգոստոսի 13. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 24-ին.
  119. ↑ Pérez-Esparza, Rodrigo (2018). «Ketamine for Treatment-Resistant Depression: a New Advocate». Revista de Investigación Clínica. 70 (2). ISSN 1800-2501.
  120. ↑ Li, Nanxin; Lee, Boyoung; Liu, Rong-Jian; Banasr, Mounira; Dwyer, Jason M.; Iwata, Masaaki; Li, Xiao-Yuan; Aghajanian, George; Duman, Ronald S. (2010 թ․ օգոստոսի 20). «mTOR-dependent synapse formation underlies the rapid antidepressant effects of NMDA antagonists». Science (New York, N.Y.). 329 (5994): 959–964. doi:10.1126/science.1190287. ISSN 0036-8075. PMC 3116441. PMID 20724638.
  121. ↑ Ferreira, Sebastiao Rodrigo; Machado, Alan Rodrigues T.; Furtado, Luís Fernando; Gomes, Jose Hugo de S.; de Almeida, Raquel M.; de Oliveira Mendes, Thiago; Maciel, Valentina N.; Barbosa, Fernando Sergio; Carvalho, Lorendane M. (2020 թ․ հոկտեմբերի 20). «Ketamine can be produced by Pochonia chlamydosporia: an old molecule and a new anthelmintic?». Parasites & Vectors. 13: 527. doi:10.1186/s13071-020-04402-w. ISSN 1756-3305. PMC 7574484. PMID 33081837.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  122. ↑ Lamont, Leigh A. (2008 թ․ նոյեմբերի 1). «Adjunctive Analgesic Therapy in Veterinary Medicine». Veterinary Clinics of North America: Small Animal Practice. Update on Pain Management. 38 (6): 1187–1203. doi:10.1016/j.cvsm.2008.06.002. ISSN 0195-5616.
  123. ↑ Robertson, S. A.; Taylor, P. M. (2004-10). «Pain management in cats--past, present and future. Part 2. Treatment of pain--clinical pharmacology». Journal of Feline Medicine and Surgery. 6 (5): 321–333. doi:10.1016/j.jfms.2003.10.002. ISSN 1098-612X. PMID 15363764.
  124. ↑ Stunkard, J. A.; Miller, J. C. (1974-09). «An outline guide to general anesthesia in exotic species». Veterinary medicine, small animal clinician: VM, SAC. 69 (9): 1181–1186. ISSN 0042-4889. PMID 4604091.
  125. ↑ Riviere, Jim E.; Papich, Mark G. (2013 թ․ մայիսի 13). Veterinary Pharmacology and Therapeutics (անգլերեն). John Wiley & Sons. ISBN 978-1-118-68590-7.
  126. ↑ «Wayback Machine». web.archive.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2024 թ․ հունվարի 24-ին.
  127. ↑ «PubMed» (անգլերեն). 2024 թ․ հունվարի 13. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  128. ↑ Woodall, A. J; McCrohan, C. R (2000 թ․ դեկտեմբերի 1). «Excitatory actions of propofol and ketamine in the snail Lymnaea stagnalis». Comparative Biochemistry and Physiology Part C: Pharmacology, Toxicology and Endocrinology. 127 (3): 297–305. doi:10.1016/S0742-8413(00)00155-9. ISSN 0742-8413.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կետամին» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կետամին&oldid=9755259» էջից