Batikken

Pdf downloaden

Pdf downloaden

In dit artikel:

Batik basistechnieken

Batikken zonder was

Zijde batikken

Tips en waarschuwingen

Gerelateerde artikelen

Bronnen

Batik is een Javaanse techniek waarmee je dessins op stoffen kan maken door de stof af te dekken met was. Als de stof eenmaal met een patroon in was bedekt is wordt de stof in een verfbad gedaan. De gedeeltes van de stof die niet met de was bedekt zijn worden dan geverfd. Batik meesters maken complexe patronen door meerdere lagen kleuren aan te brengen en door spleten in de was te maken waarmee verfijnde gedetailleerde lijnen aangebracht worden. Ook als je geen meester bent kun je prachtige effecten creëren met slechts een paar materialen en een goede dosis creativiteit.

Stappen

Methode 1

Methode 1 van 3:

Batik basistechnieken

Pdf downloaden

1. 
   1
   Was de stof voordat je gaat batikken. Gebruik daarbij heet water en een mild wasmiddel zodat je eventuele chemische stoffen in de stof en vuil die de verf kunnen beïnvloeden verwijdert.
2. 
   2
   Verf de stoffen in basiskleuren. Deze kleuren ga je later rondom de was zien.
3. 
   3
   Laat de batikwas smelten. Batik was wordt in de vorm van een baksteen verkocht en kan in een elektrische batikpan of in een au bain marie pan gesmolten worden.

   • Pas op met hete was. Verwarm de was niet boven 115° want dan gaat het walmen en kan het zelfs vlam vatten.
   • Het is veiliger om de was niet direct op het vuur te laten smelten. In een batik- of au bain marie pan smelt de was langzaam en op een lagere temperatuur.
4. 
   4
   Span de stof op een borduurraam. Het raam houdt de stof gespannen en stabiel waardoor je de was precies en netjes op de stof kan aanbrengen.

   • Als je de was op een groot stuk stof wilt aanbrengen kun je kranten of karton op je werkvlak leggen. Omdat de was door de stof heen druppelt is het handig om je werkvlak te beschermen.
5. 
   5
   Breng de was op de stof aan met wat hulpmiddelen. Verschillende hulpmiddelen zorgen voor verschillende soorten lijnen dus experimenteer daar van tevoren mee zodat je weet welke effecten je met de verschillende hulpmiddelen sorteert.

   • Gebruik een tjanting met een tuit om dunne lijnen en vormen te maken. Het is een standaard batik hulpmiddel dat erg veelzijdig in het gebruik is. Er zijn veel maten verkrijgbaar, van hele dunne tuiten tot brede.
   • Met een tjanting pen met dubbele tuit kun je parallelle lijnen trekken en grote oppervlakken invullen.
   • Je kan ook kwasten gebruiken om grote vlakken mee in te vullen. Ze kunnen op de traditionele manier gebruikt worden, met brede vegen of om er stippen mee te zetten.
   • Gebruik sjablonen als je steeds dezelfde vormen wilt maken. Je kan deze zelf maken van elk materiaal dat tegen de hitte van de was bestendig is. Probeer eens een vorm uit een aardappel te snijden of gebruik het uiteinde van een selderijstronk om halve cirkels mee te zetten.
6. 
   6
   Reguleer de temperatuur van de was. De was moet heet genoeg zijn om door te stof te dringen maar niet zo heet en dun dat het uitloopt als je het aanbrengt. De was zal helder zijn als het er eenmaal aan de andere kant van de stof doorheen is gelopen.
7. 
   7
   Bereid het verfbad voor. Je kan het beste met de lichtste kleur (zoals geel) beginnen en vervolgens steeds donkerdere kleuren gebruiken.

   • Los de verf op zoals beschreven wordt op het pakje verf. Sommige kleuren (zoals roodtinten) lossen moeilijker op dan andere.
   • Voeg de juiste hoeveelheid zout (zonder jodium) toe. Per 250 g. stof heb je 1 ½ kopje zout nodig.
   • Doe de vochtige stof in de tobbe. Roer gedurende 20 minuten voorzichtig maar constant.
   • Meng de natriumcarbonaat. Dit wordt gebruikt om de verf aan de vezels van de stof te laten hechten. Los de natriumcarbonaat op in warm water en voeg het langzaam toe aan de tobbe (in de loop van een kwartier). Let daarbij op dat je het niet direct op de stof schenkt omdat dit verkleuring kan veroorzaken. Gebruik voor elke 250 g. stof 1/6 kopje natriumcarbonaat. Roer een half voorzichtig maar constant.
   • Was de stof en spoel restjes verf eruit. Spoel de stof met koud water totdat het water helder blijft na het spoelen. Was de stof daarna met warm water met een klein beetje vloeibaar wasmiddel erin. Bij donkere kleuren zoals rood of bruin is het vaak nodig dat je de stof een tweede keer wast zodat alle restjes verf goed verwijderd worden. Laat de stof drogen.
8. 
   8
   Maak een nieuwe laag met waspatronen zodat je er nog een kleur en patroon bij voegt. Bij elke laag die je toevoegt volg je de stappen van het verven opnieuw op. Let erop dat je de donkere kleuren het laatst aanbrengt.
9. 
   9
   Haal de was eraf. Als je klaar bent met al het verven kun je de was er op twee verschillende manieren afhalen:

   • Kook de was eruit. Vul een pan waar de stof in past met water. Als het water eenmaal kookt doe je de stof erin en leg je er een steen op. De was zal namelijk naar de oppervlakte drijven en zo voorkom je dat de was weer aan de stof hecht. Na een paar minuten komt de was los van de stof. Nadat alle was uit de stof lijkt te zijn laat je de pan volledig afkoelen en haal je de waslaag boven in de pan eruit.
   • Strijk de was eruit. Leg de stof tussen twee lagen keukenpapier en strijk over het keukenpapier heen. De was kan een residu achterlaten op de stof dus let er goed op dat alle was eraf gestreken is. Verwissel af en toe het keukenpapier, dan kan het weer meer was opnemen.
10. 
    10
    Was en droog de stof. Doe de stof in de wasmachine met wat mild wasmiddel om er zeker van te zijn dat alle verfresten eruit gewassen worden. Droog de stof aan de waslijn of in de droger en geniet van je mooie zelfgemaakte batik stof!
    Advertentie

Methode 2

Methode 2 van 3:

Batikken zonder was

Pdf downloaden

1. 
   1
   Leg het plastic kleed op het werkvlak. Leg de gewassen en geverfde stof op het plastic.
2. 
   2
   Maak ontwerpen op de stof met een waterafstotend batikmiddel. Net zoals bij traditioneel batikken kan je een tjanting met een of twee tuitjes gebruiken om dunne lijnen in het ontwerp te maken. Gebruik kwasten om grote vlakken met het batikmiddel in te vullen. Laat het batikmiddel ongeveer een half uur drogen, hoewel de droogtijd afhangt van de dikte waarmee het is aangebracht.

   • Je kan stempels gebruiken die je in het batikmiddel doopt zodat je een patroon met terugkerende vormen maakt. Je kan ook een sjabloon gebruiken die je op de stof legt en waaroverheen je met een kwast het batikmiddel smeert.
3. 
   3
   Meng het verfpoeder met water. Volg de gebruiksaanwijzing van de verpakking op om de verf te mengen met water. Als je een vloeibare verf gebruikt kun je spelen met de verhouding verf – water zodat je zachtere kleuren (meer water) of fellere kleuren (meer verf) kunt maken.
4. 
   4
   Breng de verf aan. De verf kan gedruppeld, geverfd, gespoten of op de stof gedept worden. Je kan ook twee of meer kleuren mengen voor meer kleurvariaties.
5. 
   5
   Bedek de stof met plastic folie als je klaar bent met verven. Plak de randen af met tape.
6. 
   6
   Verhit de stof. Leg keukenpapier op de bodem van de magnetron zodat de magnetron schoon blijft. Leg de stof die in plastic gewikkeld is 2 minuten op de hoge stand in de magnetron (misschien moet je het pakket een keer dubbelvouwen).
7. 
   7
   Haal de stof met dikke rubberen handschoenen uit de magnetron. De stof zal heet zijn dus pas op! Laat het pakket een paar minuten afkoelen voordat je het plastic eraf haalt.
8. 
   8
   Was en droog de stof. Spoel de stof onder koud water af totdat het water helder is. Nadat je de eerste verfresten verwijderd hebt kun je de stof in warm water wassen met een mild wasmiddel en weer uitspoelen. Laat de stof drogen.
   Advertentie

Methode 3

Methode 3 van 3:

Zijde batikken

Pdf downloaden

1. 
   1
   Was de zijde voordat je gaat batikken. Doe een of twee druppels afwasmiddel in een tobbe of emmer met water. Was de stof, spoel na en droog de stof. Als de stof nog een beetje vochtig is kun je de stof gaan strijken op de 'zijde' stand.

   • Als je een ontwerp wilt schetsen in plaats van het in een keer erop verven kun je het er na het strijken op gaan schetsen.
2. 
   2
   Span de zijde op. Doe veiligheidsspelden aan de randen van de zijde en verbindt die met rubberen elastiekjes – elke 10-15 cm. Leg de zijde op het raamwerk en prik de stof vast met punaises. De elastiekjes blijven aan de punaises haken zodat je een soort strakke trampoline hebt.

   • De elastiekjes moeten klein genoeg zijn om genoeg spanning te veroorzaken maar lang genoeg zijn om ter voorkomen dat de stof niet scheurt.
   • Je kan twee elastiekjes aan elkaar knopen om ze langer te maken als je raamwerk veel groter is dan de stof.
   • Het doel is om een strak oppervlak te creëren waar je goed op an schilderen. Het oppervlak moet strak zijn maar niet zo strak dat het gaat scheuren.
3. 
   3
   Verhoog het raamwerk. Zet 4 plastic bekertjes of bakjes onder het raamwerk zodat het boven het werkvlak staat.
4. 
   4
   Breng het batikmiddel aan. Dit kan je doen met een kwast of met de smalle tuit van een applicatieflesje. Laat het batikmiddel volledig opdrogen voordat je verder gaat met het beschilderen van de zijde. Afhankelijk van je persoonlijke voorkeur kun je kiezen uit twee soorten batikmiddel die goed werken voor schilderen op zijde:

   • Middelen die op rubber gebaseerd zijn, de zogenaamde gutta. Deze lijken qua consistentie op rubber cement en kunnen verdund worden waardoor ze geschikt zijn voor het aanbrengen van dunne lijnen. Nadat het aangebracht is kan het verwijderd worden door de stof te laten stomen. Het nadeel van dit middel zijn de walmen die het produceert. Gebruik een mondkapje om door te ademen en zorg dat de ruimte waarin je de gutta gebruikt goed geventileerd is.
   • Wateroplosbare was zoals soja was is niet giftig, geurloos en kan met warm water worden afgespoeld. Deze wassoorten zijn meer geschikt voor zijdeverf dan verf voor katoen. Het nadeel van deze was is dat het niet zo vloeiend is als andere gutta waardoor kleine details moeilijk aan te brengen zijn.
5. 
   5
   Breng de kleur aan. Breng de verf voorzichtig met een kwast aan. Laat de kleuren naar een gedeelte waar was op zit vloeien. Als je direct op de was schildert kan het oplossen en ingekleurd raken. Er zijn twee opties wat de kleuren betreft:

   • Zijdeverf is gebaseerd op pigment dat het oppervlak van de stof verft maar niet in de vezels van de stof doordringt. Zijdeverf kan voor veel soorten stof gebruikt worden (ook synthetische) en wordt gehecht door middel van de hitte van een strijkijzer.
   • Een zijde verfbad is een goede optie als je de natuurlijke glans van de zijde niet wilt beschadigen. De kleuren zijn vast (verkleuren niet door zonlicht) en blijven ook goed in de was.
6. 
   6
   Laat de geverfde zijde 24 uur intrekken. Als je voor zijdeverf hebt gekozen hecht de verf dan door de stof aan de achterkant 2-3 minuten te strijken. Na het strijken kun je de zijde in warm water wassen en weer strijken als het nog een beetje vochtig is.

   • Als je kiest voor een zijde verfbad: laat de stof dan 24 uur drogen, spoel de stof goed uit totdat het water helder is. Voeg een paar druppels mild afwasmiddel toe in een emmer of tobbe en was de zijde. Spoel weer met koud water en hang de stof uit om te drogen. Als de zijde bijna droog is strijk de zijde dan op de 'zijde' stand van je strijkijzer.
   Advertentie

Tips

• Als je je verf in applicatieflesjes doet (met tuitjes) kun je meerdere kleuren tegelijk aanbrengen.

Advertentie

Waarschuwingen

• Draag handschoenen zodat je handen tegen de verfstoffen beschermd zijn. Sommige verfstoffen kunnen je huid beschadigen en alle verf geeft sowieso vlekken af.
• Gebruik een mondkapje als je verf of gutta gebruikt die walmen afgeeft. Probeer altijd in een goed geventileerde ruimte te werken.
• Als de batikwas in brand vliegt probeer de vlammen dan NIET te blussen met water! Water wakkert het vuur alleen maar aan. Gebruik in plaats daarvan een brandblusser of zuiveringszout.

Advertentie

Benodigdheden

Batik basisbenodigdheden

• Vloeibaar wasmiddel
• Dunne katoen, mousseline of zijde op maat geknipt
• Textielverf (reactieve verf in poedervorm of vloeibaar)
• Batik was
• Elektrische batikpan of au bain marie pan
• Borduurraam
• Kranten of karton
• Tjanting of batikpen (tjanting pen wordt gevuld met was waardoor je fijne lijnen en details op de stof kan trekken)
• Kwasten
• Grote plastic tobbe
• Strijkijzer

Batikken zonder was

• Plastic folie
• Stof die al is geverfd en gewassen (katoen, mousseline of zijde)
• Batikmiddel dat er met water af gewassen kan worden
• Tjanting of batik pen
• Kwasten
• Vloeibare textielverf
• Magnetron
• Mild afwasmiddel

Zijde batikken

• Zijde spanraam of spieraam dat aan alle kanten 10-15 cm. groter is dan het stuk zijde.
• Zijden stof
• Veiligheidsspelden
• Rubber elastiekjes
• Punaises
• 4 plastic bekertjes of plastic bakjes
• Batik was voor zijde met een water- of rubberen gutta
• Zijde verf om mee te schilderen of voor een zijde verfbad
• Applicatieflesje
• Kwasten
• Strijkijzer